What’s in a name?

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Als je vanmorgen het verhaal uit Lucas leest dan zou je kunnen denken: wat een drukte en een gedoe om de naam van een kind. Elisabeth is net bevallen van een zoontje en de tijd is gekomen dat het kind een naam moet krijgen. Maar dat gaat kennelijk niet zomaar. Het geven van een naam aan dit kind zorgt voor de nodige ophef, sterker nog iedereen lijkt zich er mee te bemoeien en vindt er wat van. Ja, zelfs de buren hadden al een naam voor het kind in gedachte: Zacharias, Zacharias junior, precies zoals zijn vader heet, want ja, zo doen we dat nu eenmaal, dat is bij ons de traditie: een kind wordt genoemd naar zijn vader. Maar dat is niet wat Elisabeth voor haar kind in gedachte had. Vanuit het kraambed lijkt ze te roepen: nee, nee niet Zacharias, ik wil dat hij  Johannes wordt genoemd. Ja, dat kan jij wel vinden, lijken de buren te denken, maar zo zal het niet gaan. Trouwens wat is dat voor een rare naam. Niemand in jullie familie heet zo en sinds wanneer bepaalt de moeder hoe het kind moet heten? Laat zijn vader er maar wat van zeggen, dan zul je zien dat ook hij vindt dat het kind Zacharias moet heten. Zo zijn onze manieren. Ondertussen had Zacharias zich al die tijd buiten de discussie gehouden. Hij kon ook niet anders, want sinds de dag dat de geboorte van zijn zoon werd aangekondigd kon hij niet meer spreken. Toch gebaren de buren dat hij duidelijk moet maken wat hij er van vindt. Eigenlijk is dat best raar dat het er zo staat. De buren doen niet alleen alsof hij niet kan spreken, maar ook alsof hij niet kan horen, maar dat wordt nergens gezegd. Hoe het ook zij de buren gebaren dat Zacharias zich uitdrukt. Zacharias vraagt een plankje en schrijft daarop: God is genadig is zijn naam. Wat Zacharias schrijft is eigenlijk een beetje dubbelzinnig. Zegt hij nu hoe het kind moet heten of zegt hij iets over God, of zegt hij het misschien wel allebei. Hoe het ook zij: de discussie is beslecht: Johannes zal hij heten. Als je dat zo leest, dan kun je inderdaad denken, wat een gedoe om een naam. Wat doet het er allemaal toe? Als het beestje, als het kind, maar een naam heeft, zegt het spreekwoord, dat is toch waar het om gaat en het doet er toch niet toe welke naam het is? Zo denken de engelsen er ook over. Zij zeggen: What’s in a name? Vrij vertaal zeggen ze: Wat zegt een naam eigenlijk? Niets toch? Dat spreekwoord is ontleend aan Romeo en Julia van Shakespeare. Met die zin wordt duidelijk gemaakt dat voor Romeo en Julia de liefde het enige is wat telt en dat het niet van belang is wat iemands naam is. Maar net als bij de buren van Elisabeth en Zacharias dachten de mensen in hun omgeving daar wel anders over. Een naam zegt ook namelijk iets over je afkomst. Als Julia zou trouwen met Romeo dan zou zij de familienaam krijgen van Romeo en dat was not done. Want Romeo droeg de naam Montague, de naam van de familie met wie de familie van Julia al sinds tijden overhoop lag. De omstanders vonden dus dat de twee geliefden niet konden trouwen vanwege hun beider familienamen, vanwege hun afkomst. Ja wij moderne mensen kunnen daar makkelijker over heen stappen: what’s in a name, ach maak je niet zo druk want wat betekent een naam nou eigenlijk? Ja, wij kunnen daar wel makkelijk over heen stappen, maar toch, toch geldt misschien ook wel bij ons dat een naam meer zegt dan wij denken. Een goede naam in deze wereld kan deuren voor je openen. Het maakt wat uit of je Jansen heet of van Oranje. Of als je eenmaal een slechte naam hebt, dan kom je daar nog niet zo makkelijk van af. Nee,  namen doen er denk ik meer toe dan wij waar willen hebben. Zo ook in ons verhaal van vanmorgen. Het gaat hier niet zomaar om gedoe vanwege het kiezen van een leuke babynaam, nee, het gaat hier ten diepste om twee manieren van denken die op elkaar botsen. Hier botst de wereld van de mensen op de wereld van God. Volgens de wereld van de mensen, volgens de buren is het belangrijk dat de traditie wordt voorgezet. Het kind moet de naam van zijn vader krijgen. Even tussen twee haakjes, ook bij ons was dat tot de jaren zestig het geval. Heel veel kinderen van voor die tijd dragen de namen van een van hun voorouders. Ik ook, mijn naam Hans, afgeleid van Johannes, is de naam van mijn opa, die die naam weer had van zijn opa enz… Zo was dat, maar ook zie je in mijn familie al de breuk met die traditie, want mijn jongere broer heeft al een naam die niets meer met de familie te maken heeft. En sinds de jaren zestig zien we dat steeds meer. Ouders kiezen nu vooral een naam omdat ze die mooi vinden, of ze kiezen een naam die in de mode is, of de naam van een popster, of omdat de naam zo’n mooie betekenis heeft. Ja, in een enkel geval zie je dat ouders in de tweede of derde naam nog proberen iets van de familiegeschiedenis vast te houden, maar verder doet het er eigenlijk niet meer toe. Een sterk voorbeeld daarvan las ik een krantenartikel over het geven van namen. Een ouderpaar schreef in het geboortebericht van hun zoon triomfantelijk: Hij heet Gerrit Jan en wij noemen hem Daan. Hier is de roepnaam op geen enkele manier meer in verband te brengen met de naam van de familie. De traditie is verbroken. Maar goed, dat even tussen haakjes, nu terug naar ons verhaal van vanmorgen. Het is niet alleen gedoe om het kiezen van een leuke naam, nee op een dieper liggend niveau gaat het hier om het gedoe waarbij de wereld van de mensen botst op de wereld van God. De familie en de buren van Elisabeth en Zacharias hechten er aan dat in de naam de traditie van de familie wordt voortgezet. Maar wat betekent dat als je vindt dat de traditie moet worden voorgezet? Wat betekent dat eigenlijk voor dat kind? Hoeveel ruimte krijgt het om anders te zijn, om een andere weg in te slaan? Wordt met zo’n traditie eigenlijk ook niet gezegd: alles gaat nu eenmaal zoals het gaat, alles ligt al vast. De de loop van de dingen is niet te veranderen. Of je dat nu leuk vindt of niet daar helpt geen lieve moeder aan, of stiekem gedacht: daar verandert ook God niets aan, zo is het nu eenmaal en zo zal het altijd blijven. Alles gaat nu eenmaal zoals het gaat. We hebben hier te maken met een vorm van denken die voor God weinig ruimte laat. Het is een vorm van pessimisme en een vorm van denken die legitimeert dat wij niet hoeven te veranderen. Neem ons klimaatproblemen. Natuurlijk er zijn veel mensen die hier proberen iets aan te doen, maar er zijn ook veel tegenkrachten, mensen die zeggen: ach we hebben al zoveel geprobeerd, het helpt allemaal toch niet. Wij veranderen de geschiedenis niet. Of neem de armoede in de wereld. Ook daarvan wordt vaak gezegd: ach, het gaat nu eenmaal zoals het gaat, je kunt er toch niets tegen doen, ze willen ook niet anders, het zit in hun natuur, het is hun traditie. Ja, wie zo denkt leeft eigenlijk in een gesloten wereld, een wereld waar voor God geen ruimte is. 

Ik kan me goed voorstellen dat de buren van Elizabeth en Zacharias geschokt waren dat de ouders van van dit kind met die traditie willen breken. Met die traditie hebben we niets te maken zeggen Elisabeth en Zacharias: ons kind zal Johannes heten. De naam Johannes was een naam die in die tijd niet veel voorkwam, maar wel een naam die precies uitdrukte wat er over dit kind was gezegd: Johannes, dat betekent: God is genadig… of anders gezegd: God breekt in, God zet de boel op de kop, God neemt geen genoegen met: het gaat nu eenmaal zoals het gaat, bij God begin je altijd weer bij nul, opnieuw, zonder de last van het verleden. De naam die Elizabeth en Johannes voor hun zoon in gedachten hadden, hadden ze niet zelf bedacht, nee deze naam werd hen aangereikt, of misschien moet je zeggen: deze naam is het resultaat van hoe ze zelf hun leven hebben ervaren. Elizabeth en Johannes waren een echtpaar op hoge leeftijd zonder kinderen, een echtpaar waarvan iedereen zei: ach gut wat sneu, maar ja, niks aan te doen hé, het gaat nu eenmaal zoals het gaat. Mooi niet. Het gaat anders. Dit kind mag niet worden opgesloten in de traditie, maar krijgt als taak om mensen bewust te maken van een God die kan en zal inbreken in ons bestaan, telkens weer. De naam van Johannes is tegelijkertijd zijn programma, is tegelijkertijd een beschrijving wat hem in het leven te doen staat: namelijk getuigen  van een God die iets nieuws wil beginnen, in deze wereld, in mijn leven en in jouw leven. Zoals gezegd gaat het in dit verhaal om veel meer dan gedoe rondom het kiezen van een babynaam: het is gedoe om het botsen van de wereld van de mensen en de wereld van God. 

Zacharias kan over deze wereld van God niet over uit. De geboorte van een zoon met die wonderbaarlijke naam laat hem zingen: over bevrijding, over verlossing, over ontferming. Ja Zacharias zingt een protest lied tegen allen die denken: het gaat nu eenmaal zoals het gaat. 

Lieve mensen, vanmorgen horen we dat er meer in een naam schuilt dan wij denken. Een naam doet er toe, een naam kan het verschil maken, namelijk het verschil tussen een gesloten en een open wereld. Daarom is het belangrijk dat ook wij in deze wereld niet onze schouders ophalen en onverschillig staan tegenover de dingen die rondom ons gebeuren, maar dat we de dingen op waarde weten te schatten en te duiden. Nee, het mag nooit zijn: als het beestje maar een naam heeft. Dat is te mager. Wat ons te doen staat is om de dingen zo bij hun naam te noemen dat er ruimte ontstaat, dat er toekomst ontstaat. Het maakt echt uit hoe wij de wereld om ons heen en de mensen om ons heen noemen.

Aan het begin van de corona-crises zagen we overal achter de ramen de leus: houd moed, heb lief. Nu we vandaag opnieuw in lockdown zijn gegaan, zijn die woorden opnieuw actueel. Laten we de moed niet verliezen, laten we voorkomen dat we afglijden naar de lamlendigheid van het gaat nu eenmaal zoals het gaat. Juist in deze donkere dagen smachten mensen naar woorden van hoop, naar sprankjes licht.  Laten we met Zacharias het uitjubelen dat de bevrijding in aantocht is, ja, bidt dat we zelf woorden van bevrijding mogen spreken… 

In de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.