Stil maar, wacht maar?

Dit keer geen gewone “preek” maar een toelichting bij het verhaal van de gelijkenis van de talenten uit Mattheus.

We gaan vanmorgen het bijbelverhalen niet lezen, maar het bekijken. Ik vond in mijn archief nog een mooie verfilming van de gelijkenis van de talenten, want dat is het verhaal waar ik op doel, uit de jaren 80. Het is gefilmd voor toen nog Teleac op lokatie in Israel met Nederlandse acteurs. Horen wij het het verhaal uit Mattheus 25

Kijken naar Mattheus 25 – 1e deel

Zoals ik al zei, lezen we vandaag de gelijkenis van de talenten. Meestal beginnen we tijdens de kerkdienst gewoon ergens te lezen, maar het filmpje dat we gekeken hebben, plaatst de gelijkenis van de talenten in de juiste context. De gelijkenis van de talenten is één van de gelijkenissen die Jezus vertelt om duidelijk te maken dat er iets nieuws komt, stil maar wacht maar, maar dat we niet kunnen zeggen wanneer. Toch zijn er altijd weer mensen die menen uit de dingen die er nu in de wereld gebeuren de conclusie te trekken dat het einde der tijden nabij is. Laatst nog zei iemand tegen mij: er is bij ons in de gemeente veel aan de hand, dan is toch een duidelijk teken dat… Ik heb het niet gezegd, maar tegelijkertijd dacht ik, bij ons is niet zoveel aan de hand, althans niet meer dan normaal en dus zou je evengoed een andere conclusie kunnen trekken. Het is maar net welk nieuws je leest of waar je woont, of wat je referentiekader is om te duiden wat je ziet. Ik ken mensen die nog nooit in Amsterdam zijn geweest, want zo weten ze mij te vertellen, je bent daar op straat je leven niet zeker. Wie er wel geweest is, weet dat zeker niet overal het geval is. Het is maar net hoe je kijkt. Ik begon deze dienst met te vertellen dat er veel is in de wereld dat niet goed gaat, misschien ook in je eigen leven, maar om daar uit te concluderen dat het einde nabij is, gaat mij te ver. Ik wil er niet over speculeren. Trouwens ook Jezus zelf zegt dat het speculeren niet zoveel zin heeft, we weten niet. God gaat zijn eigen ongekende gang. Deze woorden zijn afkomstig van een oud engels lied: God moves in a mysterious way. Hoe het in deze wereld gaat blijft voor ons verborgen. We luisteren naar dit lied in een vertolking van Claus Hemperl.

We luisteren naar God moves in a mysterious way

Ja, wanneer het koninkrijk komt, weten we niet, maar betekent dat nu dat we maar moeten wachten? Kun je net als de schriftgeleerden zeggen: we doen gewoon onze religieuze plichten en dat is dat, voor de rest zien we wel… Op die vraag vertelt Jezus het verhaal van de talenten…

Kijken naar Mattheus 25 2e deel

Het verhaal dat Jezus vertelt gaat over een eigenaar van een landgoed en zijn drie slaven. Het verhaal zal u vast bekend zijn. De eigenaar gaat op reis en laat het beheer van zijn bezit over aan zijn drie dienaren, drie slaven. In de bijbel zelf staat dat de eigenaar zijn hele bezit aan zijn slaven geeft. Dat komt er in het filmpje niet goed uit. Zijn hele bezit, dat is nogal wat. In totaal gaat het om 8 talenten. Als je het filmpje ziet dan zou denken dat het gaat om een paar tientjes, maar dan zitten we er goed naast. Een talent uit die tijd was de eenheid voor ongeveer 32 kg zilver. 32 kg… stel je voor. De waarde daarvan stond ongeveer gelijk aan 14 x het modale jaarinkomen van een arbeider. Nu laat die eigenaar zijn hele bezit na: dus 8 x 32 = 256 kg zilver, oftewel 104 jaarinkomens. Geen kleinigheid dus. In deze gelijkenis gaat het dus om geld, veel geld. Toch is de populaire uitleg van deze gelijkenis dat ieder mens talenten heeft en dat je die talenten goed moet gebruiken. Maar die uitleg klopt niet. Ons woord voor talent, namelijk een aangeboren eigenschap om iets goed te doen, bv zingen of schaatsen of schilderen, heeft niets te maken met dit verhaal. Dat is belangrijk om het verhaal goed te kunnen begrijpen. De talenten zoals wij die bedoelen dat zijn dingen die van jou zijn, die je bij je geboorte hebt gekregen en inderdaad iedereen heeft andere talenenten en de een soms wat meer dan de ander, maar de grap bij dit verhaal is dat het hier gaat om geld dat niet van de dienaren is. Het geld is en blijft eigendom van de eigenaar van het land. Het wordt alleen aan de slaven gegeven om er goed op te passen, ja om het te beheren. In het filmpje horen we de eigenaar zeggen dat het er niet om gaat dat ze er zuinig op moeten zijn, maar dat ze het goed moeten gebruiken. Dat staat zo letterlijk niet in de bijbel, maar het is wel wat Jezus bedoelde te vertellen. Wat mij betreft heeft dat filmpje het goed geïnterpreteerd. Toch als je er zo naar kijkt zou het ook zo maar kunnen dat het verhaal je irriteert. De drie slaven zien er hetzelfde uit, ze zijn ook het zelfde, allemaal slaaf. Is het dan niet onrechtvaardig dat de één vijf talenten krijgt, de ander twee en de laatste één? Dat klopt toch niet? Straks zullen we zien dat het verhaal ons nog meer tegen de benen schopt, maar hier geeft de bijbel zelf een verklaring. Ieder kreeg, zegt Mattheus, naar vermogen… Kennelijk weet de eigenaar heel goed wat de capaciteiten van zijn slaven zijn. Wie veel kan, krijgt ook veel verantwoording. Wie geen verantwoording aan kan, wordt ook niet overvraagd. Zo bezien is het misschien nog helemaal niet zo oneerlijk… Laten we kijken wat er verder gebeurt…

Kijken naar Mattheus 25 3e deel

Hoe het verhaal verder ging, wist u waarschijnlijk wel. We hebben het al honderden keren gehoord. En daardoor hoor je niet eens meer, hoe vreemd dit verhaal is. Ik zei al dat het hier gaat om geld dat niet van jou is, maar van de landheer. Is dan wat er gebeurd niet heel vreemd? Laten we een vergelijking maken met vandaag. Ik kende in mijn vorige gemeente mensen die als ze op vakantie gingen hun huis lieten beheren door een oppas. Via een bureau kunnen mensen zich hoorvoor aanmelden. Vaak zijn het mensen uit de stad die zelf klein behuisd zijn en op die manier een gratis vakantie krijgen in een luxe huis op het platteland. De enige prestatie is oppas zijn, de tuin een beetje bijhouden, zorgen voor de post en soms de dieren. Mooier kun je het niet hebben. Maar stel dat u zo’n oppas in huis zou halen en dat je kan kiezen uit een aantal personen. In een boekje vertellen mensen wie ze zijn en zo weet jij wie je in huis haalt. Er blijven twee personen over die in die periode beschikbaar zijn. De een presenteert zich als iemand die zuinig is op ander mans spullen, die goed voor het huis zal zorgen. Ze vertelt ook dat haar vorige oppasadressen blij met haar waren. Ze had niet alleen opgepast, maar ook de logeerkamer een extra beurt gegeven waar jij al lang niet meer aan toe kwam. De andere oppasser vertelt van zichzelf dat hij een creatief persoon is die graag denkt in mogelijkheden. Hij zal niet alleen oppassen, maar ook iets extra’s doen. Bij zijn vorige adres had hij naar eigen inzicht de tuin wat verandert en omdat hij een handige klusser was zag hij dat de keukenmuur ook wel behangen mocht worden. In plaats van het saaie wit koos hij voor muisgrijs. Welke oppasser zou u nu kiezen voor uw huis. Ik weet vrijwel zeker dat iedereen kiest voor de eerste. En dat is in ons verhaal eigenlijk de derde slaaf. De eerste twee slaven zijn meer van het creatieve type. Ze gaan met het geld van de eigenaar in zaken. Een startkapitaal, durfkapitaal, maar wat als het mis gaat, dan is er misschien wel helemaal niets meer over, terwijl de derde slaaf nog altijd zijn ene talent heeft. Trouwens wie zei ook al weer dat het oneerlijk was, dat ene talent dat hij begraaft is nog altijd 32 kg zilver. Voelt u hoe vreemd deze gelijkenis is? Wat zou de eigenaar van het geld er van vinden als hij terugkomt? Laten we weer verder kijken.

Kijken naar Mattheus 25 4e deel

Inderdaad het verhaal gaat verder zoals we het kennen, maar ergens is het ook absurd. De eigenaar is trots op de slaven die met zijn geld de nodige risico’s zijn aangegaan. Ziet het voor zich? Zou ju trots zijn op de oppas die tijdens uw afwezigheid uw huis compleet verbouwd zou hebben?

En dan die derde slaaf. Hij heeft z’n geld begraven in de grond. Volgens de traditie van die dagen was dat een prima manier om met het geld om te gaan. In de grond kon er niets mee gebeuren. Hij heeft keurig op het geld gepast en er geen risico’s mee gelopen. De eigenaar krijgt, zoals hij in het filmpje zegt, inderdaad gewoon terug wat hij had gegeven. Een prima beheerder.

Als de eigenaar van het land hem uitmaakt voor sukkel dan voelt dat wat mij betreft niet goed. Maar er is meer aan de hand en daarin zit ook een spiegel van ons. Want de reden die de slaaf opgeeft om het geld op die manier te beheren, is angst. Hij is bang voor de eigenaar. Bang dat deze hem zou straffen als er met het geld iets gebeurd zou zijn.

Jezus vertelt deze gelijkenis niet zomaar. Hij wil aan zijn hoorders ook iets duidelijk maken over wie God is. God is in ieder geval iemand waar je niet bang voor hoeft te zijn. Het is geen God die ons als domme slaven ziet, maar een God die wil dat wij initiatief nemen, dat wij durf tonen. Doen we dat altijd? Ik ben bang dat we soms afwachtend blijven omdat we bang zijn dat het verkeerd gaat. Helpen een ruzie op te lossen? Waarom zou je dat doen, je maakt het misschien alleen erger? Helpen om de honger in de wereld op te lossen, waarom zou ik dat doen, wat ik doe stelt toch niets voor, en wie weet als ik dat doe, raak ik misschien zelf wel alles kwijt. Angst dus om te investeren en angst dus om ons leven te verliezen…, maar dat is nou net nergens voor nodig. Want de paradox is dat wie zijn leven durft te verliezen, het juist zal winnen en omgekeerd: wie hardnekkig het leven wil vasthouden, het leven zoals je dat hebt, die zal het juist verliezen.

Het verhaal is nog niet afgelopen, laten we nog even verder kijken…

Kijken naar Mattheus 25 5e deel

Ik zei al dit dit verhaal een absurd verhaal is. Jezus zet met dit verhaal ons denken op de kop. Want dat er een feest is, dat kunnen we nog wel begrijpen, maar dat dat ene talent van die derde slaaf wordt afgenomen en gegeven aan de eerste, uitgerekend aan degene die toch al het meeste had verdiend, is in onze ogen, buitengewoon oneerlijk. Het lijkt een regelrechte bevestiging te zijn van de volkswijsheid dat de duivel altijd op de grote hoop schijt.

Kijken naar Mattheus 25 6e deel

We hoorden een overbekende gelijkenis, het lijkt allemaal heel logisch, maar als je er dieper op ingaat, dan is deze gelijkenis eigenlijk heel schokkend en ik denk dat dat precies is wat Jezus wil, schokken, wakker schudden…

Kijk, deze gelijkenis is niet te begrijpen als je het ziet als een lesje in hoe je je geld moet investeren, en ook niet als je het ziet als een lesje over hoe we onze aangeboren talenten moeten gebruiken. Nee, de gelijkenis wil iets zeggen over wat wij in deze wereld moeten doen. Weet u nog dat ik begon met te stellen dat er in onze wereld veel mis en dat we net als Gerard Reve verzuchten, dat koninkrijk van U, komt daar nog wat van?

Jezus houdt ons een spiegel voor en zegt eigenlijk ronduit: nee, dat koninkrijk dat komt er niet als je in de tussentijd met je armen over elkaar blijft zitten, als je alleen maar blijft wachten, zoals die derde slaaf. Dat koninkrijk, die andere wereld, dat is ook niet iets dat ooit eens zal gebeuren, nee, als je goed kijkt, en als je wil, dan zie je dat het er nu al is. Ergens in het evangelie zegt Jezus: dat koninkrijk van God dat is in jou of anders gezegd dat begint in jou.

Besef je wel dat God ons zijn hele vermogen in bezit heeft gegeven? Hij heeft het ons gegeven in het vertrouwen dat wij er iets mee doen? En dan het niet om geld, maar om de schat van het koninkrijk zelf. En wat die schat is dat weten we wel: vrede, vergeving, heelheid, schoonheid, gerechtigheid, genezing… Al die zaken heeft God aan ons toevertrouwd aan ons is de taak om er wat mee te doen, ieder naar zijn of haar eigen vermogen…. en zelfs als je er niets mee doet, dan nog had je die schat op volgens de eigenaar op de bank kunnen zetten, dan had je er nog rente van gekregen. Ik zie dat laatste als een oproep om als je het zelf niet kunt in ieder geval andere mensen te steunen die wel werken aan het koninkrijk.

Stil maar wacht, maar wacht maar, alles wordt nieuw… jazeker, dat wil ik blijven geloven, maar ook dat ik mijn verantwoordelijkheid moet nemen om te doen wat ik kan, vergeven, genezen, recht doen, scheppen, vrede stichten.

Ja, laten we bidden dat wij in deze wereld een werktuig worden van God vrede…