Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Deze zondag zijn we begonnen met het bijbelboek Ruth. Een boek waaruit we ook de komende drie weken zullen lezen. Eén van de hoofdpersonen in dit boek is natuurlijk Ruth zelf, naar haar is ook het boekje genoemd. Vanmorgen hoorden wij over de keuze die zij maakt om met haar schoonmoeder mee te gaan. Een, zo lijkt het op het eerste gezicht, hoogst edele keuze. Ik zou dan ook met gemak een preek kunnen schrijven over die geweldige en voorbeeldige Ruth met als boodschap voor ons: laten wij net zo zijn als Ruth, trouw en loyaal. Maar die kant wil ik vanmorgen niet op. Het is mij te gemakkelijk. Ik wil vanmorgen nadrukkelijk ook aandacht vragen voor die andere vrouw, voor Orpa, haar schoonzuster. Over haar horen we eigenlijk niet zoveel, behalve de dan ze er niet voor kiest om met haar schoonmoeder mee te gaan. Ze staat bij veel mensen daarom in een wat negatief daglicht. Ze zou in tegenstelling tot Ruth alleen maar aan zichzelf hebben gedacht. Dat Orpa voor ons geen voorbeeldfiguur is, zie je ook terug bij de namen die wij onze kinderen geven. Ik denk niet dat veel ouders ervoor kiezen om hun dochter Orpa te noemen. Ruth wel, die naam kom je veelvuldig tegen. Dat geldt trouwens ook voor andere namen als Kaïn en Ezau, ook die zullen we niet snel aan onze kinderen geven. In de bijbel worden wel vaker twee mensen als een soort van stereotypen tegenover elkaar gezet: Kaïn dus tegenover Abel, Ezau tegenover Jakob, Martha tegenover Maria en vandaag dus Orpa tegenover Ruth. Vaak is de één goed en de ander slecht. En daarom zijn we in de laatste groep ook niet zo geïnteresseerd. Dat is best wel jammer, want ik denk dat als het om onze eigen levens gaat we ons vaak veel beter kunnen identificeren met al die figuren die niet zo hoogstaand zijn, met die personen uit de bijbel die fouten maken. Wie kent niet de jaloezie en woede die Kaïn heeft gevoeld. Wie kent niet de honger die Ezau heeft gevoeld. Gewoon een bord linzensoep en verder geen gezeur. Wie kent niet het zorgen van Martha, gewoon bezig zijn met de dagelijkse dingen in en om huis in plaats van lezen en studeren. Ja, we kunnen ons om die reden denk ik ook veel beter inleven in Orpa, Orpa die gewoon kiest voor haar eigen land en cultuur. We kunnen ons in haar veel beter inleven dan in Ruth die een toch wel vreemde keuze maakt. Ja, de bijbel zet wel vaker twee mensen als stereotypen tegenover elkaar, maar is het echt zo zwart wit. Is het echt zo dat de personen die in de bijbel alleen maar verkeerde keuzes maken, dat ze door en door slecht zijn. Eigenlijk ben ik best wel nieuwsgierig naar die personen. Wie waren ze en waarom deden ze wat ze deden en hoe is het eigenlijk met hun leven verder gegaan. We weten het niet, de bijbel schrijft er soms wel over, maar nog vaker raken ze vergeten. Dat is niet het geval met die andere groep. De zogenaamde mensen die de goede keuzes maken, die leven wel op de een of andere manier door. Denk alleen al aan Ruth. Zij wordt uiteindelijke de overgrootmoeder van koning David en daarmee ook de oergrootmoeder van Jezus, maar van Orpa hebben we nooit meer iets gehoord. Nee, het is heel verleidelijk om in dit denken mee te gaan, om goed tegenover slecht te zetten. Ik wil dat vanmorgen niet doen. Volgens mij gaat het in dit verhaal ook niet om goed tegenover slecht, om een goede keuze tegenover een slechte keuze, nee het ligt hier net iets anders. Er is met de keus van Orpa welbeschouwd helemaal niets mis. Waarschijnlijk hadden u en ik dezelfde keuze gemaakt. De vraag is niet waarom maakt Orpa de keuze die iedereen zou maken, maar wat maakt dat Ruth een andere keuze maakt, wat is daar voor nodig. We zullen het zien, maar eerst terug naar het verhaal.
Het verhaal begint met te vertellen dat er een man was, Elimelech genaamd, die met zijn vrouw Naomi en zijn twee zoons naar het buitenland gaat omdat er in zijn eigen land hongersnood was. Elimelech komt uit de stad Bethlehem, dat betekent broodhuis, maar de wrange grap is dat er helemaal geen brood is in dit broodhuis, in deze stad. Kortom het leven is gewoon niet wat het zijn moet en dus kunnen we begrijpen dat ze op zoek gaan naar een beter leven, net zoals veel Oekrainers en andere vluchtelingen dat doen. Zo zouden we het verhaal kunnen lezen en zo wordt het ook vaak gelezen, maar toch is dat weer net iets te gemakkelijk. Er is meer aan de hand en daar kom je pas achter door heel nauwkeurig te lezen. Het boek Ruth begint ook met te vertellen dat dit verhaal zich afspeelt in de tijd van de rechters, van richteren. Je kunt dat lezen als een gewone tijdsaanduiding, maar in het Hebreeuws staat het nog weer iets anders, er staat heel precies: het geschiedde in die dagen van het richten van de rechteren. Een joodse uitleger las dat als: de rechters werden zelf berecht. Het was dus de tijd dat er kritiek was op de rechters. Nu was Elimelech zelf ook zo’n rechter. Hij was dus een leider die onder kritiek stond. En dat werpt toch net een ander ligt op de zaak als het gaat om de reden van zijn vertrek. Daarnaast behoorde Elimelech ook tot de bovenlaag van de bevolking. Hij was in goede doen. Deze Elimelech ziet aankomen dat zijn volk met honger te maken krijgt en dan is het de taak van een goed leider en een rijk mens om voor de armen te zorgen. Dat wil Elimelech kennelijk niet. Hij zoekt niet zomaar een beter heenkomen, nee eigenlijk vlucht hij: voor de kritiek en voor zijn taak om voor de armen te zorgen. Bijbels gesproken kan zo’n vlucht dan ook niet goed gaan. En zo gaat het ook. De beide zonen van Elimelech vinden in dat buitenland wel partners om mee te trouwen, maar kinderen komen er niet. De een na de ander sterft. Eerst Elimelech en dan ook de beide zonen Machlon en Kiljon. Dat ze zouden sterven lag al in de betekenis van hun namen: Machlon betekent ziek en Kiljon betekent zwak. Het is verleidelijk om dit verhaal te lezen als dat God Elimelech zou straffen door zijn kinderen te doden. Zo is het denk ik niet. Je merkt aan de namen van de hoofdrolspelers al dit verhaal vol symboliek staat. Bovendien een God die de kinderen straft voor de daden van hun ouders daar kan ik niet mee leven. Tegelijkertijd beschrijft het verhaal wel gewoon wat we om ons heen zien gebeuren. Keuzes die vorige generaties maakten, kunnen wel degelijk gevolgen hebben voor de generaties die na ons komen. Neem ons klimaat. De keuzes die wij nu maken hebben gevolgen voor onze kinderen. Hoe het ook zei: Naomi blijft als weduwe samen met haar schoondochters Ruth en Orpa, die ook weduwe geworden zijn achter in een voor haar vreemd land. Als Naomi na een tijdje hoort dat er in Bethlehem weer brood is, besluit ze om terug te keren. Haar schoondochters reizen met haar mee. Maar dan lijkt Naomi te beseffen dat ze beter alleen kan terugkeren. Voor haar is er misschien nog toekomst, maar wat moeten haar schoondochters in een vreemd land. Dat is het moment waarop ze afscheid wil nemen van haar beide schoondochters. Naomi wil dat ze blijven in het land waar ze geboren zijn. Ze zijn immers nog jong en de kans dat ze in hun eigen land weer een man vinden die voor kinderen kan zorgen is veel groter dan in een vreemd land. Naomi dringt er sterk op aan. Orpa doet dan wat Naomi wil. Ze geeft haar een kus en gaat weer naar haar eigen huis. Een volstrekt normale keuze dus. Toen dit verhaal eens werd voorgelegd aan een groep Afrikaanse vrouwen vonden zij dat Orpa zelfs de beste keuze had gemaakt. Je eigen land en cultuur, je eigen moeder in de steek laten om met Naomi mee te gaan naar een vreemd land en alles achter te laten dat doe je gewoon niet. Er is geen enkele reden om Orpa negatief af te schilderen zoals zo vaak gebeurt. Ze doet niets verkeert. Sterker nog: ze krijgt zelfs van Naomi een zegen mee die sterk lijkt op de zegen die wij meekrijgen aan het einde van de dienst: Moge de HEER zo goed voor jullie zijn als jullie voor mij en mijn gestorven zonen zijn geweest. Moge Hij ervoor zorgen dat jullie allebei geborgenheid vinden in het huis van een man,’. De vraag is nu waarom maakt Ruth die hele gewone keuze niet. Ja waarom maken mensen soms keuzes in het leven die niet gewoon zijn. Zou dat iets te maken hebben met inspiratie, met God? Zou dat iets te maken hebben met wat Ruth in Naomi ziet, iets wat Orpa kennelijk niet ziet. We vinden het misschien heel gewoon dat Naomi terug wil keren naar haar geboortehuis nu de hongersnood over is, maar zo gewoon is dat niet. Ze was immers gevlucht. Hoe zullen de mensen haar straks ontvangen? Met open armen? Krijgt ze wel te eten? Hoe zullen de mensen haar zien? Naomi zelf zegt: noem mij niet langer meer, de liefelijke, de rijke, de mooie vrouw, maar de bittere. Zo voelt Naomi zich. Geen wonder, ze is alles kwijt geraakt en ook van God verwacht ze niet veel meer, God is er voor haar gevoel niet meer, maar Ruth ondanks haar geklaag besluit Naomi toch terug te gaan. Daar heb je moed voor nodig, kracht. Kennelijk ziet Ruth die kracht in haar als de kracht van God. Kennelijk moet Ruth gedacht hebben: als zij het aandurft om te gaan, kan ik dat ook. Ruth maakt een ongewone keuze. Tegen alle adviezen in besluit ze om Naomi niet in de steek te laten, ze vertrouwt op de God die ook de God van Naomi is. Zo zegt ze het ook: ‘Vraag me toch niet langer u te verlaten en terug te gaan, weg van u. Waar u gaat, zal ik gaan, waar u slaapt, zal ik slapen; uw volk is mijn volk en uw God is mijn God. Waar u sterft, zal ook ik sterven, en daar zal ik begraven worden. Alleen de dood zal mij van u scheiden, en anders mag de HEER met mij doen wat Hij wil!’
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, vandaag nu eens geen preek die beschrijft hoe geweldig Ruth wel niet is tegenover die zogenaamd slappe Orpa. Zo zit het niet. Nogmaals in heel veel gevallen maken wij gewoon de keus die Orpa ook heeft gemaakt, maar ik hoop dat wij net als Ruth soms iets van God zien waardoor ook wij andere, bijzondere keuzes maken. Dat kan op alle terreinen van het leven. Welke keuze maken wij bij een ruzie, een conflict: de gewone van het terugvechten of de buitengewone van de minste willen wezen, de andere wang. Welke keuze maken wij het boodschappen doen: de gewone van de laagste prijs, of de buitengewone van duurzaamheid. Welke keuze maken we in onze vrije tijd: de gewone van tijd voor jezelf, genieten of de buitengewone van iets doen voor een ander, je inzetten voor een goed doel. Natuurlijk wij kunnen niet altijd die bijzondere keuzes maken, vaak maken we de gewone keuze, maar als we ons openstellen en iets van God zien dan hoop ik dat toch dat wij net iets vaker die andere keuzes maken, want het zijn die keuzes die geschiedenis schrijven, die de wereld veranderen, mooier maken.