Leven in je eigen bubbel

Leven in een bubbel heb ik deze dienst genoemd, maar misschien denk je wel: is dat zo, leven we echt in bubbel? We leven toch in een moderne tijd. In onze wereld spelen afstanden geen rol meer. Als je wil kun je nu beeldbellen met iemand aan de andere kant van de wereld. Er wordt wel eens gezegd: dat de wereld een dorp is geworden. En ergens is dat ook zo. We zijn allemaal met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk. Met elkaar vormen we eigenlijk één groot netwerk, een internet. Voor alles wat we doen zijn we afhankelijk geworden van anderen: van de stroom die we gebruiken, van de koffie die ik drink, van de kleiding die ik aantrek en ga zo maar door. Er zijn bijna geen mensen meer die helemaal zelfvoorzienend zijn. Aan de ene kant heb je dus die moderne wereld, maar tegelijkertijd zie je ook dat niet iedereen kan meekomen. Wat als je oud bent en geen internet hebt. Afgelopen week was de week van de eenzaamheid. Vaak denken we dat dat alleen een probleem is van ouderen, van mensen zonder kinderen, naar wie niemand meer om kijkt, toch is dat niet waar. Ook onder jongeren is eenzaamheid een groot probleem. Je kunt duizend vrienden op Facebook of Instagram hebben en toch alleen zijn, je alleen voelen, misschien juist wel daardoor. Aan de ene kant hebben we dus de grote wereld waarin alles met elkaar verbonden is, en de andere kant leven we in bubbels, zijn we op onszelf. Nu denk je misschien dat dat iet voor jou geldt. Toch kun je daar ook vraagtekens bij zetten. Een paar weken geleden keek ik op Netflix de documentaire “the social dilemma”. Daarin vertellen jonge mensen die aan de wieg hebben gestaan van wat wij social media noemen, zeg maar Facebook, instagram en WhatsApp wat het effect is van deze programma’s op wie wij zijn en hoe de wereld er uit ziet. Ik vond die documentaire tamelijk schokkend. Zo werd in die documentaire vertelt dat al die apjes die wij dagelijks gebruiken ons verslaafd maken. Dat is niet helemaal nieuw, maar hebt u zich wel eens gerealiseerd dat al die apps die wij gebruiken allemaal gratis zijn? Als je dat weet dan zou je eigenlijk al alert moeten zijn, want gratis dat bestaat natuurlijk niet. De inkomsten moeten komen uit reclame of uit de gegevens die jij ongemerkt van jezelf prijsgeeft. En dus zijn die programma’s met slimme algoritmes zo ontworpen dat je er steeds maar gebruik van blijft maken. Want elke keer dat jij er gebruik van maakt, wordt er aan je verdient. Sommige makers vertelden zelfs dat hoewel ze wisten hoe het werkte ze er zelf ook verslaafd aan raakten, ze konden niet los komen van hun eigen uitvinding. Nu is verslaving best een ernstig probleem, maar dat vond ik eigenlijk nog niet eens het meest schokkend. Wat ik zelf het meest enge vond is dat die programma’s jouw precies voorschotelen wat jij graag wil horen of lezen. Is het u al eens opgevallen dat als je een keertje gegoogled hebt op bijvoorbeeld een nieuwe stofzuiger dat je dan een tijdje later allemaal advertenties te zien krijgt van stofzuigers. Nu is dat nog redelijk onschuldig, maar zo werkt het ook met nieuws. Een tijdje geleden heeft iemand daarvoor de term filter bubble bedacht. Dat wil zeggen dat je precies die informatie krijgt die je graag wilt horen, of je komt alleen maar in contact met mensen die het me je eens zijn. Het gevaar daarvan is dat je steeds meer je eigen wereldje met je waarheid creëert. Het schijnt dat nep-nieuws en complotdenken, bijvoorbeeld dat het coronavirus helemaal niet bestaat, maar bedoeld is om de aandacht er anders van af te leiden hier mee te maken heeft. Je krijgt alleen maar te horen wat je eigenlijk wilt horen. Volgens de documentaire beseffen we dat niet en schuilt er een groot gevaar in voor onze samenleving die op die manier steeds meer uit elkaar valt. We zien het ook: haat zaaien op internet is de gewoonste zaak van de wereld geworden. Wat de kerk in Staphorst heeft gedaan, keur ik niet goed, maar de vele doodsbedreigingen die ze hebben ontvangen evenmin. Het meest onder de indruk was ik dat die niet zomaar mensen zijn die dit zeggen, maar de makers van deze programma’s zelf. Eén van de makers zei: het kan toch niet waar zijn dat 50 knappe koppen bepalen hoe de wereld er vandaag uitziet. Leven we in een bubbel? En wat is alternatief? Kunnen we nog anders? En is het ook nieuw? Toen ik de dienst voorbereide moest ik sterk denken aan het verhaal van Paulus in Athene. Een verhaal dat in Handelingen staat. Paulus komt in Athene en is verbaasd over wat hij ziet. Overal staan tempels voor een andere God, ieder heeft om zo te zeggen zijn eigen waarheid. Ik weet dat je de situatie van toen niet met die van ons kunt vergelijken, maar wie weet laat het ons toch wat zien. Laten we naar het eerste stukje luisteren…

16Terwijl Paulus in Athene op Silas en Timotheus wachtte, raakte hij hevig verontwaardigd bij het zien van de vele godenbeelden in de stad. 

17In de synagoge sprak hij met de Joden en met de Grieken die God vereerden, en op het marktplein ging hij dagelijks in debat met de mensen die hij daar aantrof. 

18Onder hen waren ook enkele epicurische en stoïsche filosofen, van wie sommigen zeiden: ‘Wat beweert die praatjesmaker toch?’ Anderen merkten op: ‘Hij schijnt een boodschapper van uitheemse goden te zijn,’ omdat ze dachten dat hij predikte over Jezus en een godin die Opstanding heette. 

19Ze namen hem mee naar de Areopagus en zeiden: ‘Kunt u ons uitleggen wat die nieuwe leer is die door u wordt uitgedragen? 

20Want wat u zegt, klinkt ons vreemd in de oren; we willen graag weten wat u bedoelt.’ 

21Alle Atheners en de vreemdelingen die er wonen hebben immers voor haast niets anders tijd dan voor het uitwisselen van de nieuwste ideeën.

Hier stop ik even. Misschien is het aardig om even wat over Athene te vertellen. Athene gold in de dagen van Paulus als de culturele hoofdstad van de wereld. Een stad met een zekere aantrekkingskracht. Van overal vandaan kwamen mensen dan ook hier naar toe, een beetje zoals in Amsterdam. Dat kon ook makkelijk want men sprak er een internationale taal, het Grieks, zeg maar het engels van die dagen. In de stad was het altijd een drukte van belang. Je had er het marktplein, de agora, waar iedereen samenkwam om met elkaar te praten over de nieuwtjes van de dag, maar ook plaatsen waar de inwoners filosofische debatten hielden. Er was zelfs een heuvel in de stad, de Areopagus, die speciaal voor dat doel werd gebruikt. In de stad wemelde het trouwens van de filosofische scholen. We hoorden al van de Stoicijnen, de Epicureers, maar er waren er nog veel meer. De stad heeft beroemde mensen voortgebracht, zoals Socrates, Aristoteles en Plato, mensen die wij nog steeds bij naam kennen. Daar nu in die stad maakt Paulus een ommetje. Hij komt langs het Pantheon. Een grote tempel waarin voor elke god die de Grieken kende een beeld was opgericht en dat waren er nogal wat. Lucas schrijft dat Paulus bij het zien van al deze beelden hevig verontwaardigd was. Letterlijk staat er in de tekst dat zijn geest geprikkeld werd bij het zien van de godenbeelden. Dat kan verontwaardiging betekenen zoals wij het lazen, maar het kan ook betekenen dat iets hem intrigeert. Iets dat met die goden te maken heeft en dus met ons. Zou het kunnen zijn dat het van al die godenbeelden hem puzzelt hem. Hoe kan het dat ieder zijn eigen waarheid heeft? Dat is de dezelfde vraag die ik mij ook wel eens stel bij het rondlopen in de wereld. Neem nu het coronavirus: je hebt de wetenschappers, de doktoren en het ziekenhuispersoneel dat vindt dat we het virus volstrekt serieus moeten nemen en er zijn mensen die zich aansluiten bij het een actiegroep als virus-waanzin, die de hele drukte afdoen als onzin. Of neem nu de discussie rondom de zendmasten voor het 5g netwerk. De specialisten zeggen dat de straling voor ons mensen geen gevaar kent, maar er zijn ook mensen die dat betwijfelen, ja die zelfs zo ver gaan dat ze zendmasten in de brand steken, met alle risico’s voor de samenleving van dien. De wereld is dan wel een groot dorp geworden, maar we wonen in dat dorp allemaal in onze eigen bubbel. Hoe kan dat toch? Heeft dat met social media te maken, met het wegvallen van religie of met het feit dat de wereld voor veel mensen te ingewikkeld is geworden om nog maar een beetje te kunnen snappen? Wie het weet mag het zeggen? Paulus gaat de discussie in ieder geval niet uit de weg. Eigenlijk is dat best dapper van hem, want hij riskeert om uitgefloten te worden? Durven wij dat of halen we gewoon onze schouders op bij al die verschillende waarheden en denken we “zoek het maar uit”. Paulus dus niet: 

22Paulus richtte zich tot de leden van de Areopagus en zei: ‘Atheners, ik heb gezien hoe buitengewoon godsdienstig u in ieder opzicht bent. 

23Want toen ik in de stad rondliep en alles wat u vereert nauwlettend in ogenschouw nam, ontdekte ik ook een altaar met het opschrift: “Aan de onbekende god”. Wat u vereert zonder het te kennen, dat kom ik u verkondigen. 

24De God die de wereld heeft gemaakt en alles wat er leeft, hij die over hemel en aarde heerst, woont niet in door mensenhanden gemaakte tempels. 

25Hij laat zich ook niet bedienen door mensenhanden alsof er nog iets is dat hij nodig heeft, hij die zelf aan iedereen leven en adem en al het andere schenkt. 

26Uit één mens heeft hij de hele mensheid gemaakt, die hij over de hele aarde heeft verspreid; voor elk volk heeft hij een tijdperk vastgesteld en hij heeft de grenzen van hun woongebied bepaald. 

27Het was Gods bedoeling dat ze hem zouden zoeken en hem al tastend zouden kunnen vinden, aangezien hij van niemand van ons ver weg is. 

28Want in hem leven wij, bewegen wij en zijn wij. 

Paulus houdt een hartstochtelijk pleidooi om je niet zomaar bij al die waarheden neer te leggen. Nee hij daagt ons uit te blijven zoeken naar wat ons verbindt… Daarover gaat het volgende lied uit het liedboek gezongen door Karin Bloemen:

-lied 

Als Paulus daar in Athene naar al die goden kijkt, naar al die waarheden, dan schudt hij het hoofd. Ja, zegt Paulus, jullie vereren al die goden wel, je maar besef je niet dat je leeft in een wereld die je zelf hebt gemaakt, dat je leeft met je eigen waarheid. Heb je niet in de gaten zegt Paulus dat je eerst zelf in je hoofd een god heb bedacht, deze vervolgens uitwerkt in hout of steen of een mooie gedachte en dat je vervolgens voor die zelfgeschapen god op de knieën gaat. Ik denk dat de rede die Paulus daar in Athene houdt de mensen nogal geschokt zal hebben. Het is niet leuk als iemand jouw waarheid in twijfel trekt en ontmaskert. Hou zouden wij het vinden als Paulus zou zeggen dat we ook kerk in een eigen bubbel leven. Dat we ook hier lekker met elkaar onze eigen waarheid in stand houden alsof er geen andere waarheid bestaat. Ik geloof niet dat we dat leuk vinden, maar misschien heeft Paulus wel gelijk, ook als het gaat om de kerk, want maar al te vaak is dat inderdaad ook een club geworden van gelijkgestemden. Maar Paulus doet meer dan alleen kritiek geven. Hij komt ook met een alternatief, een alternatief dat hij uit eigen ervaring kent. De God die ik ervaren heb, zegt hij, die God heb ik niet zelf gemaakt, maar gaat aan mijn bestaan vooraf en niet alleen aan mij bestaan, maar ook aan dat van jullie. Het gaat hier om een God, om een waarheid, een werkelijkheid die groter is dan alles wat wij kunnen bedenken. Een werkelijkheid ook die ons aan elkaar verbindt. Ik heb ervaren, zegt Paulus, dat de echte waarheid dieper is. God is niet een iets tegenover ons, nee god is de ruimte waarin wij zijn. Hij haalt een citaat aan van een van hun eigen dichters: in hem leven wij, in hem bewegen wij, in hem zijn wij. 

Wat Paulus hier beschrijft kun je eigenlijk niet uiteggen, maar kun je alleen ervaren als een diep weten van binnenuit. Het is ontdekken dat die God altijd om je heen is, nooit ver weg van een ieder van ons, omdat hij de ruimte, is waarin wij leven, zeg maar de adem die wij inademen. Nu moeten we wel oppassen. Net als de Atheners zouden wij nu kunnen zeggen: fijn, mooi, een leuke theorie, dat weten we dan ook, laten we die god opnieuw bijzetten in ons Pantheon en hem gaan vereren. Nee, zegt Paulus, zo werkt het niet. De God waar ik het over heb is een God die je niet moet bijzetten in je denken, maar een God die je voortdurend moet zoeken en daarvoor moet je altijd weer de grenzen van je eigen gedachten oprekken. Om die God, om de diepere waarheid van het leven te vinden, moet je uit je bubbel treden op zoek naar mensen die misschien wel heel anders zijn dan jij. Want zij zouden je wel eens kunnen laten zien wie God echt is.