Het einde der tijden?

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Ik weet niet hoe u dat beleefd, maar zelf heb ik het gevoel dat we de laatste maanden overspoeld worden met negatieve berichten. Je hoeft de televisie maar aan te zetten of je hoort van alles wat er niet goed gaat. En dan heb ik het niet over kleine problemen, die zijn er altijd, daar bestaat het nieuws ook uit, nee ik bedoel de grote dreigende vraagstukken waarvoor niemand een goede oplossing lijkt te hebben. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de oorlog in Oekraïne. Ze duurt nu al een aantal maanden en er lijkt vooralsnog geen einde aan te komen. Daarbij wordt er ook een steeds gevaarlijker spel gespeeld, zoals de strijd om de kerncentrale in Zaporizja. Als het daar mis gaat heeft dat rampzalige gevolgen voor grote delen van Europa. Daarnaast denk ik ook aan de problemen met de opvang van asielzoekers in Ter Apel. De stroom van mensen die in hun eigen land niet veilig zijn of geen goede economische toekomst zien, lijkt maar niet op te houden. Aan de ene kant willen we gastvrij zij, maar ergens lopen we ook tegen grenzen aan. Waar moeten we ze huisvesten? Hoeveel vluchtelingen kunnen we aan? En is dit werkelijk de oplossing voor de problemen die elders spelen. We praten en praten en tegelijkertijd worden mensen die zijn zoals u en ik daarvan de dupe. Het is werkelijk godgeklaagd hoe wij met mensen in al hun kwetsbaarheid omgaan, zei René de Reuver, onze landelijke scriba en hij heeft gelijk. Ik denk ook aan de enorme recessie waarin we verkeren. Steeds meer mensen krijgen het niet voor elkaar om de eindjes aan elkaar te knopen. Door de oorlog in Oekraïne worden brandstoffen schaars, lopen de energieprijzen op en staan de voedselvoorraden onder druk. En niet alleen door de oorlog, maar ook doordat we steeds meer merken dat ons klimaat wel degelijk aan het veranderen is. Het weer blijft maar aanhoudend mooi, te mooi, met het gevolg dat er geen druppel water valt. Alles verdroogt en verdort, oogsten vallen tegen. Dat alles roept weer andere problemen op. Hoe moeten we het klimaat redden. Hebben we een probleem met de uitstoot van stikstof? En zo ja, wie moet daar dan de lasten van dragen. Je ziet dat al die grote wereldproblemen ook leiden tot sociale onlusten. Mensen komen in verzet, vertrouwen de overheid niet meer of trekken zich terug in een bubbel van eigen fake waarheden, een bubbel waar niet meer mee te communiceren valt. En of dat alles nog niet genoeg is, denk ik ook nog aan de dreiging van het coronavirus dat op de achtergrond nog steeds aanwezig is. Hoe zal dat gaan? Blijft het hierbij, komt er een nieuwe opleving, misschien wel met nog gevaarlijker varianten? Nee, als je al die berichten bij elkaar optelt wordt je daar bepaald niet vrolijk van. Tenminste zo werkt het bij mij terwijl ik zelf dacht dat ik daar altijd wat ongevoelig voor was. Afgelopen woensdag stond er in Trouw een treffende cartoon van de Duitste cartoonist  Til Mette. [cartoon laten zien] Om energie te besparen hebben we het licht aan het einde van de tunnel uitgedaan. Deze cartoon raakte mij en ik vond het ook schokkend. Het geeft denk ik treffend weer wat we voelen. We zitten in een tunnel, maar wat is ons perspectief, is er nog licht, is er nog hoop? Toen ik deze cartoon zag, dacht ik: hier moet ik zondag over preken. We laten het leesrooster maar gewoon even voor wat het is. Deze vragen dringen. Nu wil het toeval dat de eerste zondag van september door de groene kerken en de Vlaamse ekokerk is uitgeroepen als scheppingszondag. Een zondag dus om stil te staan bij hoe wij met deze aarde omgaan. Ik vond dat wel passend. Bij die thematiek past ook heel goed onze eerste lezing: de toren van Babel. We kennen het verhaal allemaal, maar meestal doen we er niet zo veel mee. Toch wordt het anders als je die verhalen niet opvat als letterlijk zo gebeurd, maar als een diep psychologisch inzicht in hoe wij mensen in elkaar zitten. Dat geldt trouwens ook voor al die andere verhalen in Genesis. Neem bijvoorbeeld het verhaal van Kaïn en Abel. Dat gaat over de jaloezie die er kan zijn tussen mensen, afgunst die kan leiden tot moord en doodslag, oergevoelens dus die laten zien hoe wij mensen zijn. Nee, de torenbouw van Babel is uiterst actueel. Het verhaal, hoe oud ook, laat goed zien wat de twee oorzaken van de huidige bedreiging van de aarde en de mensheid zijn. De eerste oorzaak heeft te maken met de mens die God wil zijn. Babel staat symbool voor de almacht van de mens. Het gaat mis waar de mens zichzelf voor God houdt. Het verhaal van de torenbouw laat ons zien hoe wij mensen de neiging hebben om alles te willen beheersen en beheren. Er moet een toren komen die tot in de hemel reikt. Iedereen moet daar aan meewerken en alles moet daarvoor wijken. We geloven ook nog eens dat dat kan. Je zou bijna kunnen zeggen dat dit verhaal prachtig laat zien hoe wij moderne mensen denken: the sky is the limit. Met andere woorden de bomen kunnen groeien tot in de hemel. Niets of niemand zal de mensheid daarbij in de weg staan. Er zijn voor ons gevoel geen grenzen, we hebben techniek, kennis, verstand waarmee we denken de problemen te kunnen oplossen, the sky is the limit, maar helaas komen wij er steeds meer achter dat dat niet zo is. We kunnen de ecologische rampen die zich voor onze ogen voltrekken niet langer ontkennen. Bomen groeien niet tot in de hemel. Daar zijn ze ook helemaal niet voor bedoeld. Bomen horen met hun wortels in de aarde te staan. Dat besef zijn wij kwijt geraakt, het nuchtere besef van wie we als mens zijn, aardmensen met beperkte mogelijkheden. Bescheidenheid zou ons sieren. De uitweg uit de huidige ecologische crisis zal zijn: radicaal afzien van deze verbeelding van almacht,…. van dit ongebreidelde verlangen om de wereld en anderen te overheersen. Een tweede oorzaak die de torenbouw van Babel aanwijst voor onze problemen is dat we geen rekening houden met het anders zijn van een ander, van het andere. We moeten allemaal één taal spreken om die toren te kunnen bouwen. We geloven dat we onze eigen taal, onze eigen cultuur, onze eigen manier van denken en handelen aan anderen kunnen opleggen. Alles wat anders is past daar niet in. Ja, misschien past daarom God, de Gans Andere, daarom ook wel niet meer in onze wereld. We zien dit streven naar eenheid over terug. Overal zijn dictaturen die zichzelf met geweld handhaven. En het lijkt wel alsof die tendens alleen maar sterker wordt. Denk alleen maar aan het huidige machtsverlangen van Poetin en de zijnen. Ook op een andere manier zien we dit terug. Misschien veel subtielere, maar toch. In onze geglobaliseerde wereld zien we hoe ons – Westers- economisch systeem ons probeert te onderwerpen aan de hegemonie van één enkele manier van denken en gedragen en dat is het consumentisme. Economie moet groeien, stilstand is achteruitgang en we geloven het allemaal… Verblind als we zijn, kunnen we ons niet meer voorstellen dat er ook culturen en tijden zijn geweest die heel anders waren ingericht: waar niet groei centraal stond, maar bestendigen. 

Het verhaal van de torenbouw van Babel mag dan wel de vinger op de zere plek leggen, op de oorzaken van waar het misgaat, maar dat lost de vraag nog niet op: waar dit alles naar toe gaat. Zijn al de dingen die nu gebeuren een teken van het einde der tijden? Is dit het begin van het eind en is er geen weg meer terug? Ik snap dat je dat soms zo kunt voelen. Dat je moedeloos wordt van alle problemen. Ik snap dat je soms liever de tv maar afzet, of dat je je schouders ophaalt en denkt: het zal mijn tijd wel duren, maar wat ik niet snap is dat er gespeeld wordt met een fatalistische gedachte dat alles ten einde is. Het stoort mij soms ook als ik christenen dat hoor zeggen. Trouwens niet alleen christenen zeggen dat, ook in de wereld van de complotdenkers kun je dit soort geluiden horen. Toch kan ik zelf nergens in de bijbel aanknopingspunten vinden voor deze gedachte. Ja, ik weet de bijbel staat vol met onheilsprofetiën, met apocalyptische voorstellingen over het einde en ook in het nieuwe testament komen we die beelden tegen, maar nergens zijn deze profetieën fatalistisch. Ik bedoel dit: het gaat nooit om een absoluut einde, een einde waar je niets tegen kunt doen, nee het gaat juist altijd om een nieuw begin. Neem de profeten. Zeker, ze kunnen er wat van als het gaat om dreigende taal en sombere toekomstvoorspellingen, maar altijd hebben die voorspelling het karakter van: het moet anders, het kan anders en het zal anders worden. In feite zijn die profetieën niet somber, maar juist hoopvol. Ook in de tijden van de profeten was er van alles aan de hand. Waar de profeten over spraken was geen verre toekomst, maar iets wat de mensen, net als wij, gewoon konden waarnemen. Wat de profeten doen is de mensen niet een fatalisme aanpraten, maar juist wijzen op een uitweg, op iets nieuws. In feite doet Johannes dat in het boek Openbaring ook. We lazen: Ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, want de eerste hemel en de eerste aarde zijn voorbij, en de zee is niet meer. Let op: het gaat in dit boek dus niet om het einde van “de” wereld, maar om het einde van “een” wereld: “de oude wereld is verdwenen”. Juist als wij door alle berichten ontmoedigd raken, wanneer we in wanhoop wegzinken bij het zien van de omvang van de rampen, die onze planeet en, meer nog, onze mensheid, bedreigen, dan is het goed dat we daaraan worden herinnerd, het kan anders, er is een toekomst. Dus geen pessimisme of fatalisme, maar optimisme. Het is juist het fatalisme dat in de wordt bijbel bekritiseerd. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het verhaal van Jona. U weet wel die profeet die tegen zijn zin aan de stad Nineve moest gaan vertellen dat de ondergang nabij was als ze met hun slechte gedrag zouden doorgaan. Hoewel Jona een profeet was, had hij zelf toch niet helemaal begrepen wat zijn diepste taak was. Jona dacht, heel fatalistisch: ik heb mijn zegje gezegd, nu ga ik rustig met een goed glas bier onder een palmboom kijken hoe de rampspoed zich voltrekt. Maar dat gebeurt niet, want wat Jona niet had verwacht, is dat de bevolking van Nineve door zijn woorden aangemoedigd werden om het anders te doen. Ze hadden zich om het ouderwets te zeggen “bekeerd”. Jona was daar zelfs een beetje door beledigd. Had hij daarvoor al die moeite gedaan: God moest gewoon doen wat hij had gezegd en de boel vernietigen. In het verhaal krijgt Jona er flink van langs, want dit is nooit de bedoeling. Het loopt als het aan God ligt niet verkeerd af. Hij wil juist dat wij in actie komen, dat we doen wat we kunnen doen om de wereld te maken zoals God het heeft bedoeld: een plaats om te wonen voor iedereen. 

Afgelopen week luisterde ik naar een podcast in de auto. Ook daar ging het over einde van de tijden. De theologe die aan het woord was, was daar duidelijk over: dat zal niet gebeuren. We gaan niet ten onder aan de rampen die zich nu voltrekken. Dat is niet het grootste probleem. Er is wel een ander probleem en dat is dat de gevolgen van de rampen niet voor iedereen even groot zullen zijn. De grootste klappen zullen op deze wereld vallen bij de allerarmsten, de allerkwetsbaarsten. We zagen dat al met de coronavaccins. Arme landen konden er niet of pas als laatste over beschikken. Waar het op aan komt, volgens deze theologe, is niet of ik het ga overleven, maar hoe we het samen gaan overleven. Het komt er op dat we juist nu de christelijke waarden als recht en gerechtigheid inbrengen. 

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, ook al maken mij de berichten op de tv wel eens somber, zonder hoop ben ik niet. Ik weet eerlijk gezegd ook niet goed wat ik aan verandering kan bijdragen, maar één ding weet ik wel: verandering begint bij het hebben van hoop, bij het zien van uitzicht. Daar ligt misschien ook uw taak. Zij niet één van de profeten al: ouderen zullen dromen dromen, jongeren zullen gezichten zien. Wat wij te doen hebben is het vertellen van verhalen van hoop. Daarbij kunnen we putten uit onze eigen levens. We kunnen vertellen hoe we kracht vonden als het leven uitzichtloos leek, we kunnen vertellen hoe we verder kwamen. We kunnen met die verhalen onze jongeren stimuleren als zij gezichten, visioenen zien van een wereld die God bedoelt.

Ik liet u zojuist een cartoon zien: een cartoon die vertelde: om energie te sparen hebben wij het licht aan het eind van de tunnel uitgeschakeld. Dat kan nooit het perspectief van de christen zijn. Misschien moeten we de cartoon een klein beetje aanpassen: om energie te winnen heeft God het licht aan het eind van de tunnel ingeschakeld. 

 In de naam van de vader, de zoon en de heilige Geest. Amen. 

Voeg toe aan je favorieten: Permalink.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *