Harde woorden!

Even heb ik geaarzeld of ik de bijbelteksten die voor vandaag op het rooster staan wel zou moeten lezen. Want deze teksten zijn tamelijk zwart-wit en klinken best wel hard. Al snel kun je dan denken dat het in de kerk weer gaat over hel en verdoemenis. Nu zijn er vandaag ook gasten in ons midden, mensen die hier op eigen gelegenheid naar toe zijn gekomen of door iemand zijn meegenomen. U bent hier om van de kerk te proeven. En ja, dacht ik bij mezelf, moet je dan uitgerekend vandaag wel zulke harde teksten lezen? Schrik je de mensen dan niet af? Dat harde teksten inderdaad niet altijd positief uitwerken bleek afgelopen maandag wel op de klimaatconferentie van de VN. Ik weet niet of u er iets van mee gekregen hebt, maar op deze conferentie mocht een zestienjarig meisje uit Zweden een toespraak houden. Greta Thunberg is haar naam. Zij sprak de regeringsleiders toe met hele harde woorden en ze deed dat ook nog eens op een zeer emotionele en verbeten manier. Net als met die harde teksten uit de bijbel riep ze daarmee geen sympathie op. Integendeel, de hele afgelopen week vielen tal van mensen over haar heen. Laten we er nog maar eens naar kijken:

Tja, wat vinden we daarvan? Helpt deze manier van spreken om mensen op andere gedachten te brengen? Het probleem is niet zozeer de inhoud van haar speech, want daarover bestaat nauwelijks nog twijfel. Vrijwel alle klimaatwetenschappers zijn het met haar eens. En toch komt haar boodschap niet over. In plaats van sympathie en bijval roept ze met haar speech bij velen vooral irritatie op. Hier ziet u één voorbeeld van zo’n reactie die op twitter verscheen en dan zeg ik erbij dat deze nog redelijk netjes is…

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Het feit dat de speech van Greta zoveel reacties op roept, geeft wel aan dat er iets op het spel staat. Daarom heb ik er ook voor gekozen om die wat harde bijbelteksten toch te lezen. Want ik geloof dat ook in deze teksten er iets op het spel staat. Wat dan? Die vraag is niet zo moeilijk te beantwoorden en eigenlijk komt het altijd weer op hetzelfde neer. Het gaat om de vraag hoe ziet onze toekomst eruit, wat is eigenlijk een goede toekomst, wat kunnen wij er zelf aan doen dat die toekomst goed is, en wat betekent dat voor mij en anderen. En bij dat laatste is het altijd spannend, want als het gaat om de verdeling van de lusten en de lasten gaat het ook altijd om de vraag wat “eerlijk is”, wat rechtvaardig is, zou de bijbel zeggen. Wat je ook van dat meisje vindt, haar zorg over onze toekomst, over wat goed leven is, en hoe we dat regelen, delen we, denk ik, allemaal. De vraag is alleen hoe pak je het aan? Helpt het dat je de mensen die er anders over denken met de neus op de feiten drukt of met harde woorden om de oren slaat, helpt het dat je de mensen een schuldgevoel aanpraat? Zelf denk ik van niet, maar de eerlijkheid gebiedt mij wel te zeggen dat het er in de bijbel vaak op dezelfde manier aan toegaat. Als je de speech van Greta vergelijkt met wat de profeet Amos te zeggen heeft dan verschilt het niet eens zoveel. Ook Amos trekt fel van leer en ook hij doet dat op een hele emotionele manier. Hij verwijt de leiders van zijn dagen dat ze onderuitgezakt op de bank hangen en dat ze zich vol laten lopen met wijn. Hij neemt het ze kwalijk dat ze alleen aan zichzelf denken en niet aan de mensen voor wie ze moeten zorgen. Komt dat niet op hetzelfde neer als wat Greta zegt? Maar helpt dat ook?

Het gevolg van harde verwijtende woorden is dat mensen zich in het nauw gedreven voelen. Als er wordt gedreigd met straf of hel en verdoemenis dan kan het zo maar zijn dat angst zich van je meester maakt. Degene die jouw dreigt hoopt natuurlijk dat je daardoor je gedrag gaat veranderen, maar het kan evengoed zo zijn dat de angst je alleen maar verlamd. Of het kan ook zijn dat wij ons gaan verdedigen als we ergens van worden beschuldigd. We proberen ons eigen gedrag dan goed te praten of ontkennen het simpelweg: het valt toch allemaal wel mee. Als in een huwelijk een van de partners bozig uitroept dat de ander nooit zijn rommel opruimt, is de kans groot dat de ander reageert met: wat je zegt is helemaal niet waar, ik ruim wel alles op, of: ja, maar dan mag jij ook wel eens naar jezelf kijken, want…. of jij hebt ook altijd wat te zeuren. In plaats daarvan dat wij ons de kritiek aantrekken ontkennen we het of we maken soms zelfs de boodschapper zwart. Je vrouw of man is dan een zeur, een pietje precies en van Greta kun je lezen dat mensen zeggen dat ze een verwend meisje is, dat ze opgestookt zou zijn door haar ouders, dat ze er ook lelijk uitziet, dat ze asperger heeft en ga zo maar door. Harde verwijtende woorden boeken zelden resultaat en toch was het daar allemaal wel om begonnen. Degene die de woorden spreekt wil dat er iets verandert. Het gaat immers om die toekomst van ons, om goed leven voor jou en voor anderen en dat komt helaas niet altijd vanzelf goed. Verandering is soms echt nodig en misschien ben jij wel zelf degene die veranderen moet, misschien is de kritiek wel terecht. Dat het met onze wereld anders moet, vond ook Jezus. Heel zijn leven is hij eigenlijk alleen maar bezig met de vraag naar wat een goede toekomst is, hoe die er uit ziet en wat wij er zelf aan kunnen doen. In de bijbel noemt Jezus die goede toekomst het koninkrijk van God. Soms trekt ook Jezus fel van leer, maar meestal gebruikt hij een ander middel, een gelijkenis of spiegelverhaal die ons aan het denken moet zetten. Vandaag gaat het over de gelijkenis van de rijke man en de arme Lazarus. Het verhaal is op zich zelf niet moeilijk. Er was eens een rijk man die het er goed van nam. En er was een arme man, genaamd Lazarus, die lag bij de poort van het huis van de rijke. Het kost ons niet veel moeite om te zeggen: dit is niet goed, zo hoort het niet… Het is schandalig dat de een zo rijk is en de ander zo arm. Nu moeten we wel goed opletten wat er staat. Die rijke man is dan wel rijk, maar dat op zichzelf is niet het probleem. Rijk zijn werd in de bijbel niet gezien als iets fouts of iets slechts, maar juist eerder als iets waar je dankbaar voor mocht zijn omdat het leven, omdat God, je kennelijk goed gezind was. Nee, de rijkdom wordt pas een probleem als dat betekent dat je je daarmee afsluit voor anderen, als je denkt dat je met je bezit alleen op de wereld bent. En dat is wat hier gebeurt. De rijke man heeft totaal geen oog voor de arme Lazarus. Wat ook opvalt is dat de rijke man van Jezus geen naam krijgt. En dat mag je best lezen als spot, als humor ook, want zo is het natuurlijk in het leven bij ons niet. Daar hebben vaak de rijken, de popsterren, de politici een naam en zijn de armen naamloos. Door die rijke man geen naam te geven, zegt Jezus ook, dat iedereen eigenlijk die rijke man kan zijn, wij ook… en daarmee nodigt hij ons uit om het verhaal op onszelf te betrekken. Ja, als ik die vraag op mijzelf zou betrekken dan moet ik misschien wel heel eerlijk bekennen dat ik ook niet altijd zie wat er in de wereld om mij heen gebeurt. Misschien ligt er wel een lazarus aan mijn eigen poort. Hoe het ook zij: beiden komen te sterven. En nu moeten we weer oppassen. Dit verhaal moet je niet lezen als een vooruitblik op hoe het er na ons leven aan toegaat. Dit is geen schets van de hemel en ook niet van de hel. Daar gaat het Jezus helemaal niet om. Maar door het verhaal zo te vertellen dat een deel zich afspeelt na de dood, lijkt hij wel te zeggen dat de kloof tussen mensen die wij in ons leven zelf veroorzaken verstrekkende gevolgen kan hebben, misschien wel tot voorbij onze dood. En opnieuw gebruikt Jezus de humor om ons wat te laten zien. De rijke man gaat dood en wordt heel gewoon begraven net als jan en alleman, daar helpt rijkdom kennelijk ook niet bij. Lazarus niet. Die wordt niet eens begraven, maar rechtstreeks door engelen naar de schoot van Abraham gebracht. Daar zitten ze dan. De rijke man tussen de vlammen en Lazarus rustend aan de borst van Abraham. Een grotere kloof kun je je niet voorstellen. Ook hier weer de vraag: wat helpt ons nu om verder te komen, om de kloof te overbruggen en de toekomst in te gaan? Ik vond het schokkend om te lezen dat ondanks de vlammen de rijke man niet van gedachte is veranderd. Harde woorden helpen niet, zo hebben we gezien, maar vlammen kennelijk ook niet, want de rijke man vraagt doodleuk aan Abraham of Lazarus als een soort van loopjongen even kan komen om zijn lippen nat te maken. Hoe weinig heeft de rijke man geleerd! Abraham legt uit dat dat niet kan en zegt dat de kloof onoverbrugbaar is, maar eigenlijk houdt de rijke man die kloof zelf in stand. Nu is de rijke man niet voor een gat te vangen. Hij heeft nog familie. Als ik niet geholpen kan worden dan moet iemand naar mijn famlilie toe gaan om ze te waarschuwen. Ja, als er nu eens iemand uit de doden opstaat en naar mijn familie gaat, dan zullen ze wel luisteren. Eigenlijk zeggen wij dat ook heel vaak tegen elkaar: er moet eerst een wonder gebeuren voordat er wat gaat veranderen. Het antwoord dat Jezus daarop geeft is verassend. Een wonder, iemand die opstaat uit het dodenrijk, en daarbij denkt hij ongetwijfeld aan zichzelf, zal jullie niet helpen. Ook daar zullen jullie niet naar luisteren. Bovendien weet je al lang wat je doen moet, je hebt toch immers de regels, je eigen verantwoordelijkheid en je verstand…

Lieve mensen, eigenlijk ben ik blij dat Jezus dat laatste zegt. Ik ben blij dat we geen kerk meer hebben waar hel en verdoemenis wordt gepreekt, waar gedreigd wordt met een straffende God. Nee, we worden hier aangesproken als volwassen mesen en dat maakt voor mij de kerk ook zo boeiend. Voor mij is de kerk een plek waar we met elkaar in gesprek zijn om na te denken over wat een goede toekomst is, wat een goede manier van leven is en wat een eerlijke verdeling is tussen de mensen. Wat wij nodig hebben zijn niet harde woorden die de mensheid verdelen in een wij tegenover zij, maar een diep besef dat we in wezen allemaal met elkaar verbonden zijn, dat we om zo te zeggen: kinderen zijn van één vader. Met elkaar moeten wij het zien te rooien en ja daar zijn allerlei soorten van stemmen nodig. Harde woorden alleen helpen niet, maar soms hebben we toch mensen nodig die de rol van profeet op zich nemen om ons net als Greta af en toe even wakker te schudden. Maar we hebben ook mensen nodig die begrijpen we dat wij niet perfect zijn en tekort schieten, het soms zelfs niet kunnen. We hebben dus de stem van priesters nodig die ons aanzeggen dat we vergeven worden en dat we telkens weer een nieuwe kans krijgen. We hebben ook de rol van koning nodig, de mensen die ons wijzen op de wetten, op de regels die we met elkaar hebben afgesproken en waar we ons aan te houden hebben. We hebben de Geest nodig, die werkt in mensen die ons troosten als we lijden onder het uitblijven van die nieuwe wereld, maar boven al hebben we zieners nodig. Mensen die ons steeds weer proberen te verleiden en vertellen over hoe mooi die toekomst is die God voor ons ziet, over zijn koninkrijk. Ja, we hebben een mens nodig die dat alles in zich verenigt: het tekort, het visioen, de vergeving, het lijden, het menselijke en het goddelijk, we hebben Christus nodig en dat zijn wij als kerk. Want heeft Jezus niet ook gezegd: jullie zijn mijn lichaam. Moge wij elkaar zo prikkelen, bemoedigen, troosten, vergeven, aanvullen en laten dromen in Gods naam!