Framing van een blind geborene …

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Kent u het woord “framing”? Framing is dat je door je omgeving in een hokje wordt geplaatst. Je hebt misschien een keer een bijzondere opmerking gemaakt en vervolgens denkt iedereen dat je hoort tot een bepaalde stroming. Een recent voorbeeld daarvan zagen we bij de kinderboekenschrijver Pim Lammers. Hij werd door een aantal mensen, vooral door complotdenkers, afgeschilderd als iemand die pedofilie zou goedpraten. U hebt het vast allemaal wel gevolgd in de media. Als je achteraf terugzoekt hoe dat idee in de wereld is gekomen dan blijkt dat een aantal influencers, mensen die youtube video’s maken met een groot aantal volgers, dat die deze gedachte hebben afgeleid uit een boek dat Pim heeft geschreven voor volwassenen. In dat boek praat hij pedofilie niet goed, maar beschrijft hij wat seksueel misbruik met een jongen kan doen. Wat blijkt nu? De mensen die beweren dat hij het opneemt voor pedofilie hebben dat boek helemaal niet gelezen. Ze hebben er slechts een paar zinnen uitgehaald. Vervolgens is hun bewering dat hij pedofilie goedpraat een eigen leven gaan leiden in de kring van complotdenkers waarbij iedereen elkaar napraat. Zo word je dus “geframed”, in een hokje gestopt waar je niet thuis hoort. Eigenlijk doe ik dat zelf nu ook. Ook het wegzetten van mensen als “complotdenkers” is een vorm van framing, want weet ik werkelijk hoe deze mensen denken, wat hun drijfveren, angsten en motieven zijn. Nee, ik weet dat niet. Framing is in onze tijd aan de orde van de dag. In het groot, maar misschien ook wel in het klein, in je eigen familie. Je hebt misschien in de familie de naam dat je nooit afspraken nakomt, of noem maar iets anders en vervolgens gaat zoiets een eigen leven leiden waar je nooit meer van af komt. Belangrijke woorden waar je op moet letten bij framing zijn de woorden altijd of nooit. Jij komt altijd te laat, of je belt mij nooit. Die woorden zijn zelden waar, maar duwen iemand in een bepaalde hoek. 

Vandaag hebben we in ons bijbelverhaal ook te maken met een gevalletje “framing”. Wat is er aan de hand. Langs de kant van de weg zit een man, waarschijnlijk een jonge man of zelfs jongen, te bedelen, want hij is blind vanaf zijn geboorte. Een simpel gegeven zou je zeggen. Hij is bind en dat is dat. Maar zo simpel ligt het voor de mensen kennelijk niet. Wij kunnen het maar moeilijk verdragen als dingen gaan zoals ze gaan. Nee, we willen een verklaring, een oorzaak en vooral een simpele oorzaak. Ook dat is framing. We willen niet weten van een genuanceerde oorzaak in de zin van dat zijn blindheid misschien een combinatie is van erfelijkheid, omstandigheden, hormonale kwesties of dom pech, nee dat is ons veel te ingewikkeld, we willen één simpele oorzaak. Heel onze complexe werkelijkheid, een werkelijkheid die we niet kunnen begrijpen moet worden gereduceerd tot één simpele verklaring. Voor die tijd was die verklaring niet zo moeilijk. Zelfs de leerlingen van Jezus komen met zo’n simpele verklaring. Hoe komt het dat hij blind geboren is? Dat kan twee oorzaken hebben: of zijn ouders hebben iets fout gedaan en als straf krijgen ze een kindje dat blind is, of de blinde jongen zelf heeft ergens iets fout gedaan. Het simpele antwoord is: je bent niet zomaar blind, nee de blindheid is een straf voor een fout die je begaan hebt. Voordat we nu zeggen “ach wat dom en primitief” om zo te denken, zou ik willen zeggen dat dit denken helemaal niet zo primitief is. We doen het nog steeds, bij ziekte, bij psychische klachten, bij ander onheil dat mensen treft, ook nu denken we vaak nog steeds dat het iemands eigen schuld is. Ok, we zien het niet meer als straf van God, maar, en dat is eigenlijk nog onbarmhartiger, als eigen schuld. Heb je longkanker dan komt het door het roken. Heb je een burn-out dan zul je wel te hard gewerkt hebben. Heb je overgewicht dan zul je wel geen zelfdiscipline hebben en ben je zwak. Zo kan ik nog wel even doorgaan. Allemaal simpele verklaringen waarbij we voor het gemak maar even vergeten dat er waarschijnlijk veel meer oorzaken in het spel kunnen zijn. Denk alleen maar aan het feit wat de omgeving waarin we leven met ons doet. Hoe het ook zei. De blinde man wordt geframed als een zondaar. Hij draagt de straf voor zonde, of die van hemzelf of die van zijn ouders. Wat Jezus betreft is deze manier van denken volstrekt onjuist. Daarover is hij glashelder. Hou op, met deze simpele verklaringen, zo zit het niet en bovendien: wat heeft hij er aan. Is hij er mee geholpen? . Zonder dat de blinde man ergens om vraagt, maakt Jezus een papje van speeksel en modder en strijkt daarmee over zijn ogen. Het lijkt op een zalving. Op dat moment vindt er nog geen genezing plaats. Pas als de man zich gewassen heeft in het bad van Siloam, de gezondene, kan hij zien. 

Ja, hij kan zien, maar kunnen de anderen dat ook? We hebben vanmorgen voor de afwisseling maar eens een keer het hele verhaal gelezen. Als je dat doet, merk je dat de genezing zelf maar een klein onderdeel van het verhaal is. Het gaat veel meer over zien en niet zien, want niet alleen de jonge man wordt geframed, ook Jezus zelf wordt geframed. De farizeeën weten namelijk niet zo goed wat ze met hem aan moeten. Jezus zelf is veel complexer dan in hun denken past. Voor de Farizeeën is de wereld simpel. Zij hanteren twee simpele waarheden. Ergens zeggen zij dat ook “wij weten”, als je dat tot je laat doordringen is het vreselijke arrogante opstelling: wij weten, wij weten hoe het zit. Ook die houding is ons niet vreemd. Kijk maar naar de politiek. Of je nu van links of van rechts komt, of je nu verloren hebt of gewonnen, alle leiders zeggen hetzelfde: wij weten, wij weten hoe het zit, wij kennen de wereld en wij weten hoe we de problemen moeten oplossen. Is dat ook niet een vorm van framing, van framing in dit geval niet van een persoon maar van onze wereld. Heel de werkelijkheid wordt terugbracht tot een simpel schema. Alle nuance is eruit verdwenen. Zo denken de Farizeeën ook. Ze hanteren twee principes: het eerste: of je bent een vroom mens en houd je dus aan de geboden van God of je bent dat niet en het tweede: wie van God komt die kan genezen, wie niet van God komt kan dat niet. En daar ontstaat nu het probleem met Jezus. Hij past niet in hun waarheden. Jezus geneest en hij houdt zich niet aan de geboden, hij maakte een papje, dat betekent dat hij werkte op de sabbat, iets wat een vrome jood nooit zou doen. In Jezus zelf tekent zich dus een werkelijkheid af die veel complexer is dan wij waar willen hebben. De Farizeeën komen er onderling niet uit tenzij er nog een andere  verklaring is waardoor hun manier van denken overeind kan blijven. Als nu die jonge man niet blind was vanaf zijn geboorte, maar misschien maar deed alsof, om zo te kunnen bedelen en slinks aan zijn geld te kunnen komen, dan, ja dan is het helemaal geen genezing en is het probleem Jezus voor even opgelost. Dat is hij gewoon een oplichter, een charlatan. Om daar achter te komen brengen de farizeeërs een bezoek aan zijn ouders. Ze bevestigen dat de jongen al blind is vanaf zijn geboorte, maar verder willen ze niet op de zaak ingaan. Ze zeggen: vraag het hem zelf maar, want hij is oud genoeg om voor zichzelf te spreken. Als verklaring voor dit antwoord zegt Johannes dat ze bang zijn voor de joden. Even tussen twee haakjes: in Johannes lees je wel meer anti-joodse uitlatingen. Waarschijnlijk is het zo dat Johannes de ervaringen van zijn tijd, zo’n 100 jaar na Christus, toen inderdaad er een scheiding kwam tussen joden en christenen, dat hij die ervaring terug projecteert tot de tijd van Jezus zelf. Dat even terzijde. De farizeeërs riepen de jonge man nog een keer bij hen en dan volgt een prachtig antwoord. Ik weet alleen dat ik blind was en nu kan zien. Tegenover al dat weten van de farizeeërs plaatst de jongen simpelweg zijn ervaring. Het is zoals het is: ik was blind en nu kan ik zien. Dat is wat ik weet. Ik weet het klinkt ongerijmd, maar daar zult u het mee moeten doen. Pas als de farizeeërs blijven aandringen, zegt de jongen, deze man is een profeet en wat is een profeet anders dan iemand die ziet. Iemand die weet heeft van de complexiteit van het leven, van het leven dat in God opgesloten ligt, iemand die die complexiteit openbaart aan ons mensen. Nee, misschien is het daarom wel dat wij profeten niet kunnen verdragen omdat ze voortdurend vragen stellen bij al dat zwart-wit-denken, bij al dat zogenaamde weten van ons. 

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, ik zei al dat in dit verhaal de genezing zelf maar een kleine rol speelt. Het gaat om zien. Het gaat er om door alle framing heen te zien wat is. Eigenlijk gebeurde dat al in het begin van het verhaal. Terwijl de leerlingen rondliepen met de vraag: hoe komt het toch dat hij blind is, ging Jezus simpelweg voorbij en “zag” hem. Hij zag geen blinde, geen bedelaar, nee hij zag een mens. Die woorden “in het voorbijgaan zag Jezus” doen denken aan de verhalen uit het eerste Testament. Het zijn woorden die doen denken aan God. Toen de mensen in ellende waren in Egypte ging God ook voorbij en zag wat er aan de hand was. Dit zien voorbij alle beelden, is het zien van God, het is niet zien met je ogen, maar zien met het hart. Dat zien is weldadig, brengt mensen aan het licht, zoals Jezus zelf zegt: ik ben het licht van de wereld. Zijn zien haalt mensen uit de duisternis en dat doet goed. Ja, wie wil dat niet? Wij allemaal toch. Is dat niet het diepste verlangen in ons dat we gezien worden en dan niet gezien in de frames, de hokjes waarin een ander ons plaats, maar gezien worden zoals we ten diepste zijn, complex, genuanceerd, rijk. Straks krijgen we brood en wijn. Elke keer als ons dat aangereikt worden is dat een symbolisch gezien worden. Dit brood is mijn lichaam, dit brood is het lichaam dat ik deel met jou, het lichaam van God, deze wijn is mijn bloed, het bloed dat leven geeft, het bloed dat stroomt in mij en jou, het bloed van God gegeven. Zo gezien worden willen we allemaal, maar de vraag is: kunnen we ook zelf zo zien of blijven wij ziende blind? 

In de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Amen.