Een nieuwe leer met groot gezag

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Als je de beelden van de afgelopen week goed op je laat inwerken dan vraag je je toch af: wat is er met ons land aan de hand? Bestaat er dan helemaal geen respect meer voor het gezag? Onmiddellijk na het instellen van de avondklok braken er in diverse steden rellen uit, te beginnen in Urk, nota bene, één van de meeste christelijke dorpen in Nederland. Je schaamt je als christen plaatsvervangend als je dat hoort. Nu, is het niet zo dat mensen alleen maar protesteren tegen de afgekondigde maatregelen, dat zou nog te rechtvaardigen zijn, nee het protest, als het al protest is, gaat vooral gepaard met vernielingen en geweld. Helemaal nieuw is dat natuurlijk niet. Diezelfde uitingen van onrust zagen we in het verleden ook telkens weer rondom grote voetbalwedstrijden. Misschien is het iets van alle tijden, maar wat toch betrekkelijk nieuw is, is dat mensen die op straat hun werk doen als ambulancebroeder, brandweerman of politieman hun leven soms niet meer zeker zijn. Er is dus zelfs voor deze mensen die goed doen geen gezag meer. Ik kookte dan ook van woede toen ik hoorde dat in Enschede de relschoppers het zelfs gemunt hadden op het ziekenhuis. Het ziekenhuis nota bene, hoe haal je het in je hoofd? 

Na al die rellen vulden de kranten en de praatprogramma’s op tv zich zoals gewoonlijk weer met een heel leger van deskundigen. Ieder had wel weer zijn eigen kijk en verhaal op waarom het zo ver heeft kunnen komen? Het zal allemaal wel, denk ik dan, ik word eerlijk gezegd van al die deskundigen soms ook doodmoe en denk dan heel simpel bij mijzelf: heeft dit alles niet gewoon ook te maken met gebrek aan gezag? Is het niet een kwestie van gebrek aan respect voor het gezag dat die rellende jongeren zich niets meer willen laten gezeggen? Nu is het makkelijk en mij ook iets te goedkoop door te stellen dat het alleen maar de jongeren zijn die geen respect voor het gezag meer hebben. Volwassenen en zelfs ouderen kunnen er ook wat van. Op televisie was van de week ook een item waarin een schaapsherder vertelde hoe zij, nu het door al die wandelaars drukker was geworden in de natuur, regelmatig werd uitgescholden door die zelfde wandelaars, wandelaars die menen dat de hei kennelijk alleen voor hen is en dat zo’n herder met zijn of haar kudde maar moet wijken. Die wandelaars nu, dat zijn heus geen jongeren, nee dat zijn gewoon volwassen mensen zoals u en ik. Hoe komt het toch dat wij zo omgaan met mensen die een publieke taak vervullen? Het is mij ook te makkelijk om te zeggen dat het alleen de anderen zijn die zoiets doen en dat u en ik zoiets niet doen. Dat afnemende respect voor gezag zit namelijk ook in ons, in mij. Als mensen vroeger een bekeuring kregen voor bijvoorbeeld te hard rijden of door rood rijden dan nam je die bekeuring schuldbewust in ontvangst, het was niet leuk, maar je had het gewoon verdiend. Nu is dat voor velen anders, nu gaan we als eerste in discussie met de agent die ons de bekeuring uitschrijft. We voelen ons gepakt, betrapt en benadeeld. Ja, maar ik rijdt anders altijd heel keurig, alleen toevallig deze ene keer niet… Waarom pakken jullie niet die andere mensen die hier dagelijks hard voorbij rijden? Nee, het probleem dat wij hebben met gezag gaat veel verder dan onze jongeren alleen en als het zich al bij de jongeren manifesteert zijn zij niet ergens ook gewoon het product van de opvoeding die wij ze hebben meegegeven?

Over dat gezag gaat het vandaag ook in de beide lezingen. Als er iemand was die gezag had en waardoor de mensen zich lieten gezeggen, dan was het Jezus wel. Waarom eigenlijk, wat maakte nou dat de mensen naar Jezus wilde luisteren en wat zegt dat alles over onze tijd, over u en mij? Wat was er aan de hand? Nadat Jezus in de synagoge van Kafarnaum de schriften had uitgelegd was iedereen diep onder de indruk: hij verkondigde, zo schrijft Marcus, een nieuwe leer, met groot gezag. Wat is gezag eigenlijk? Volgens het woordenboek is gezag: de aanvaarde macht van een persoon of organisatie, om een andere persoon of groep te leiden. Dat klink ingewikkeld, maar het valt makkelijk uit te leggen. Gezag heeft volgens het woordenboek dus te maken met macht en leiding. Stel je hebt een groep mensen. Om die groep mensen in een bepaalde richting te bewegen of om te zorgen dat de groep bij elkaar blijft, is er iets of iemand nodig die de boel kan sturen. De groep zegt, in het ideale geval, tegen één persoon die bewezen heeft dat goed te kunnen: jij moet ons leiden. Wij vertrouwen jou die taak toe. Zo krijgt die leider het gezag om zijn werk te doen. Het feit dat de groep de leider gezag geeft, betekent dus dat mensen zich ook door die leider laten gezeggen, het betekent in feite dat ze de leider vertrouwen en een stukje van de leiding over hun leven over geven in de handen van een ander. Als je gezag zo ziet is het eigenlijk een afspraak, een afspraak tussen een groep en haar leider. De groep geeft de leider het gezag. Dat is de ideale situatie, maar helaas gaat het vaak ook anders. Soms neemt iemand de leiding zonder dat de groep deze persoon daarom heeft gevraagd. Ook in dat geval kan er nog steeds sprake zijn van gezag, maar dat is dan een gezag dat afgedwongen wordt. De leider zegt bijvoorbeeld: jullie moeten doen wat ik zeg, want anders dan zwaait er wat. Ook deze persoon heeft dus gezag, maar zijn gezag is niet gestoeld op vertrouwen, maar eerder op angst en straf. Helaas wordt gezag binnen onze maatschappij en ook binnen bedrijven, en ja zelfs binnen gezinnen, vaak op die manier ingevuld en dan is het ook niet zo gek dat mensen daartegen soms in opstand komen. Als Marcus nu zegt dat Jezus een nieuwe leer verkondigt met groot gezag, dan is dat denk ik niet op de manier van straf. Nee, de mensen kenden Jezus vrijwillig het gezag toe. Kennelijk had Jezus iets in zich waardoor de mensen hem vertrouwden, waardoor ze zich door hem wilden laten gezeggen. Ik denk dat dat alles te maken had met die nieuwe leer van hem. Wat die nieuwe leer precies inhield weten we jammer genoeg niet, althans, Marcus schrijft er niet over, maar ik denk dat we op grond van de andere verhalen wel kunnen vermoeden wat die nieuwe leer is. Jezus was in de synagoge van Kafarnaum en las daar uit de schriften zoals alle volwassen mannen dat deden. Dat op zichzelf was dus niet nieuw, de boekrol waaruit gelezen werd, was al eeuwen hetzelfde, de woorden die gelezen werden, waren, net als bij ons de woorden uit de bijbel, meer dan bekend. Dat zal het dus niet geweest zijn. Nee, het nieuwe moet te maken hebben gehad met de manier waarop Jezus de oude woorden weer tot klinken wist te brengen. Het moet te maken hebben gehad met het zo vertellen van de verhalen dat de mensen zich letterlijk aangesproken voelden. Alsof niet Jezus tot hen sprak, maar God zelf. Dat gezag op die manier kan werken weten we ook uit onze eigen ervaringen. Neem als voorbeeld twee mensen: de een vertelt bijvoorbeeld als psycholoog over hoe het precies gaat met rouwverwerking na het verlies van een kind. Zijn verhaal is boeiend en je voelt ook dat het allemaal klopt, maar het klinkt heel anders dan het verhaal van een moeder die erover vertelt omdat ze het zelf heeft meegemaakt. Haar woorden hebben gezag omdat het gaat om een kennen van binnenuit. Zo zal het ook bij Jezus geweest zijn. Zijn uitleg laat de mensen voelen dat hun levens er toe doen, dat God geloof in ons heeft, dat wij mensen kunnen zijn naar Gods hart. Uit de verhalen die daarna over Jezus verteld werden weten we ook dat zijn woorden echt effect hadden, mensen werden inderdaad genezen, mensen stonden op uit hun verlamming, mensen gingen weer helder zien enz. Ja zelfs wat dood en doods leek bleek toch weer te gaan  leven. Die nieuwe uitleg van Jezus gaf de mensen hoop en ze zagen het ook. Volgens het boek Deuteronomium is dat ook een belangrijk criterium, waaraan je een profeet, of iemand die zegt de woorden van God te spreken, kunt herkennen. De woorden moeten ook gedaan worden. Voor mij zit daar ook een mooie les in hoe we moeten omgaan met al die mensen die mensen die in onze maatschappij gezag willen uitoefenen, nl. de vraag: maken ze ook waar wat ze zeggen. Zijn hun woorden en daden wel één, zoals ze bij God één zijn?

Ondanks het nieuwe spreken genoot Jezus niet van iedereen het vertrouwen. Er was één man die zijn gezag in twijfel trok. Deze man is net als de anderen onder de indruk van de woorden van Jezus, maar hij voelt ook dat dit gezag hem zal verscheuren en daarom accepteert hij het gezag van Jezus niet. Marcus zegt dat deze man bezeten was door een onreine geest. Wat is dat? Ik wil het dichterbij halen. Een onreine geest is iets dat ons denken kan beheersen, iets dat ons niet in vrijheid laat beslissen hoe we willen handelen. Een onreine geest stuurt een mens van hot naar her met het gevolg dat de mens nooit tot rust komt. In feite is de onreine geest dat deel van onszelf waar we niet goed grip op hebben, dat deel van ons zelf dat een eigen leven leidt, zeg maar onze schaduwkant. Je kunt hier denken aan zaken als verslavingen, aan eten, seks, macht, of aan plotselinge woedeaanvallen die je niet onder controle hebt, of gevoelens van jaloezie die je niet kunt wegduwen. Kortom allemaal zaken in de mens die maken dat we niet vrij zijn, zaken die maken dat wij ons gespleten voelen, dat we uit elkaar getrokken worden en niet één zijn, zoals onze God naar wiens beeld wij gemaakt zijn. Zo komt het verhaal veel dichterbij. Zo’n geest kan in ons allemaal zitten zonder dat we er ons bewust van zijn. Zo ook met deze man. Hij zat daar heel gewoon tussen alle anderen. Tot zover was er niets aan de hand. Pas op het moment dat Jezus gaat spreken met gezag komt er in hem iets los. Er wordt door Jezus woorden iets aan het licht gebracht, wat je liever niet wilt zin en dus gaat de onreine geest met Jezus in discussie. Hij gaat met hem een machtsstrijd aan. Hij roept hem toe: Wat hebben wij met jou te maken, Jezus van Nazareth? Ben je gekomen om ons te vernietigen? Ik weet wel wie je bent, de heilige van God! Ja, zo doen we dat vaak. Als God in ons iets aanraakt wat ons niet bevalt, dan zeggen we niet: u hebt gelijk God, nee, we gaan de strijd aan: ach, het valt allemaal wel mee, u moet het zo niet zien, het was maar één keer, zo ben ik ten diepste niet. Het is net als met die discussie met een agent over de bekeuring die je krijgt. De onreine geest in ons kan het niet verdragen als hij in het licht van de waarheid komt en dus probeert hij zij zich met man en macht te verdedigen. 

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, de rellen van de afgelopen week staan niet op zichzelf, ze hebben te maken met veranderingen in onze maatschappij, veranderingen in onszelf, namelijk de idee dat niets of niemand iets over ons leven te zeggen heeft. Ten diepste accepteren wij geen gezag. Zou dat misschien ook iets zeggen over onze moeite met geloven in deze tijd. Willen we wel een God aan wie we ons leven kunnen overgeven. Durven we dat wel, vertrouwen we wel? Of zeggen ook weg: weg jij, wat hebben wij met jou te maken? Maar wat nu als die God alleen maar het beste met ons voor heeft. Wat nu als die God niet een God is die op onze vernietiging uit is, zoals de man beweerde, maar louter en alleen op ons leven en ons juist wil helpen om ons te bevrijden van alles wat ons bezet, bezeten houdt. Nee, dat betekent niet dat we altijd alle gezag in deze maatschappij moeten accepteren. Wij zijn ook geroepen om kritisch te zijn, om te zien of woorden en daden één zijn… Maar als ze dat zijn dan komt het aan op onze houding om ons ook te laten leiden: Jezus ga ons voor, deze wereld door…en u volgend op uw schreden gaan wij moedig met u mede…

In de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Amen.