De naakten kleden…

Preekfragmenten uit de vriendendienst over het thema: de naakten kleden…

Lezing uit Genesis 2, 25 en Genesis 3, 7

Beiden waren ze naakt, de mens en zijn vrouw, maar ze schaamden zich niet voor elkaar…

Toen gingen hun beiden de ogen open en merkten ze dat ze naakt waren. Daarop regen ze vijgenbladeren aan elkaar en maakten ze er lendenschorten van. Toen de mens en zijn vrouw God, de Heer, in de koelte van de avondwind door de tuin hoorden wandelen, verborgen zij zich voor hem tussen de bomen. Maar God, de Heer, riep de mens: ‘Waar ben je? Hij antwoordde: Ik hoorde u in de tuin en werd bang omdat ik naakt ben; daarom verborg ik mij voor me. 

In het prille begin van het boek Genesis lezen we wat het ideaal is van onze mensheid. Dat ideaal is dat we vrij zijn en dat we ons voor elkaar niet schamen.

Genesis vertelt ons dat de mens in het begin naakt was, gewoon naakt, precies zoals wij ter wereld komen. Die naaktheid was voor de mens geen probleem. Eigenlijk waren Adam en Eva zich hun naaktheid niet bewust. Ze hadden niets om voor elkaar te verbergen. Ze waren gewoon zichzelf. Puur… Dat is voor ons een situatie waar we alleen maar van kunnen dromen. Die toestand van dat je er gewoon mag zijn, dat je niets te verbergen hebt, is voor ons eerder ongewoon dan gewoon. 

Genesis vertelt voor mij niet hoe de wereld precies gemaakt is, maar ze heeft wel haarscherp door hoe onze mensenwereld in elkaar zit. Voor ons is naaktheid wel een probleem. Voor ons is naaktheid een probleem omdat we wel iets te verbergen hebben, namelijk onze imperfecties, onze fouten, onze tekortkomingen. Ook Adam en Eva gingen zich schamen voor hun naaktheid. Het is het beroemde verhaal van de appel en de slang. Door het eten van die appel kreeg de mens ook een soort zelfbewustzijn, zag hij ineens waar hij als mens tekort schoot. Dat ontdekken is een buitengewoon pijnlijk gebeuren. Dat is precies wat schaamte is. Iets komt aan het licht wat je eigenlijk niet aan het licht wilt laten komen. 

Niet alleen volwassenen kennen schaamte, ook het kleine kind kent al schaamte. Volgens Erikson, de beroemde ontwikkelingspsycholoog is het de tweede emotie die een kind leert. De eerste emotie heeft te maken met vertrouwen en wantrouwen. Als het goed is leer een baby dat het zijn moeder, dat het de wereld kan vertrouwen. Moeder is niet altijd aanwezig, beschikbaar, maar omdat ze terugkomt als het kind huilt, leert het kind te vertrouwen. Overigens kan het hier met kinderen ook gruwelijk mis gaan. Wie als baby verwaarloosd wordt en in feite dus leert dat de wereld onbetrouwbaar is, heeft daar zijn leven lang last van. Na het leren van vertrouwen komt de schaamte. Het valt niet te vermijden. Een kind denkt iets goeds te doen, wil iets pakken van een tafeltje en merkt dan bijvoorbeeld aan de ogen van de moeder dat dit niet de bedoeling is. Het kind voelt zich beschaamt. Het doet iets wat kennelijk niet mag. Het kind voelt zich tekort schieten ten opzichte van zijn moeder. Precies dat is wat schaamte is, de schaamte die we ook kennen als volwassenen. Schaamte heeft dus met onze kwetsbaarheid te maken. Je probeert dingen van jezelf te verbergen omdat je bang bent dat een ander je daar mee kan kwetsen, letterlijk beschamen. Schaamte is een hele diepe emotie. Het heeft alles te maken met naaktheid omdat je dan letterlijk kwetsbaar bent. Wie kent niet de droom dat je ergens bent temidden van mensen en dat je dan plotseling ontdekt dat je naakt bent. Het schaamrood stijgt je naar de kaken en je zou letterlijk door de grond willen zakken van schaamte, verdwijnen. Precies dat willen Adam en Eva ook. Als God komt wandelen in de tuin willen Adam en Eva niets liever dan zich verstoppen. Ze willen niet gezien worden. 

Het bijzondere in het verhaal van Genesis is dat God dit niet wil. Hij roept ze: Adam, mens, waar ben je? Eigenlijk kun je dat ook als een roep verstaan naar ons. Waar ben je, kom tevoorschijn. Wat God doet is eigenlijk heel tricky. Ik zei al dat je je als je je schaamt het liefste wil verbergen en wat doet God: hij vraagt de mens om tevoorschijn te komen. Vaak denken dat we God dat vraagt met een bozige stem op de manier van een boze ouder. Wat heb jij gedaan, kom eens hier, dan zal ik je… Maar ik heb het gevoel dat het zo niet bedoeld is. Bij schaamte willen we het liefste wegkijken. Trouwens dat is ook andere mensen het liefste willen doen. Als iemand iets meemaakt dat heel beschamend is, bijvoorbeeld dat iemand plotseling naakt staat, dan wil je dat eigenlijk niet zien, je voelt letterlijk: plaatsvervangende schaamte. Het liefst wil je dus wegkijken van iemands kwetsbaarheid. Een zwerver op straat zien liggen in zijn eigen vuil is eigenlijk een blik die we niet kunnen verdragen. We voelen de schaamte van die ander en willen er van weg kijken en doen dat ook vaak… God nu, doet het niet. Hij kijkt naar Adam en Eva en wil het zien. Niet om ze nog verder te beschamen, maar om hun schaamte op te heffen. Om het uit te spreken, want als je kwetsbaarheid, fouten, tekortkomingen op imperfecties bespreekbaar durft te maken, wordt het al een heel stuk draaglijker. Waar ben je mens, kom tevoorschijn. Wat hier gebeurd is dat God de mens die zich schaamt en kwetsbaar voelt een helpende hand reikt. God is degene die de mens wil doen opstaan.

Daarover gaat ook het volgende lied: you will be found. Het is uit de musical Dear Evan Hansen. Het nummer gaat over hoop, kracht en de moed om door te gaan wanneer het even tegen zit. Het nummer is hier te beluisteren.

lied “you will be found”

Het maakt niet uit hoe donker het is, hoe pijnlijk het allemaal is in je leven, als je je hand uit strekt kan het goed komen, lijkt dit lied te zeggen. God nodigt Adam uit om zijn hand uit te strekken, om op te staan. Maar er is meer. God wil niet dat de mens nog langer beschaamt zou kunnen worden door andere mensen. God heeft gezien wie Adam is en dat mag tussen God en Adam blijven, anderen hoeven daar niet nog eens misbruik van te maken en dus maakt God kleren van dierenvellen voor Adam en Eva. Ik zei al: God is de eerste kleermaker. 

Laten we even lezen: Genesis 3, 21

God, de Heer, maakte voor de mens en zijn vrouw kleren van dierenvellen en trok hen die aan….

De naakten kleden gaat dus over meer dan bescherming met kleren tegen de kou, dat ook, maar naaktheid gaat misschien nog wel meer over schuld en schaamte. Dat je hele hebben en houwen op straat is komen te liggen. Dat je in je hemd gezet bent. Dat je zoveel openheid van zaken moet geven, dat je eigenlijk helemaal uitgeleverd bent. Naakten, dat zijn mensen die gepest worden op het werk. Zo kwetsbaar. Je voelt je zo afgewezen. Als mens. Als ze iets van je weten. En ze maken daar misbruik van. Of je krijgt een stempel en komt er vervolgens niet meer van af. Gepest wordt je. Op school. Op je werk. En het zijn er veel, zoals we elke keer weer horen in allerlei media. Dat zijn naakten. Naakten, dat zijn mensen die in de schuldhulpverlening zitten. En die dus hun hele financiën hun hele leven in de openheid moeten gooien voor anderen. Die vol schaamte aankloppen bij de voedselbank. Dat zijn naakten. Naakten, dat zijn mensen die openbare zonden gepleegd hebben en er misschien nog in leven. Iedereen kan het zien. Iedereen heeft er wat over te zeggen. Zo lijkt het. Mensen over wie geroddeld en geoordeeld wordt. En dan die vingers die je nawijzen. Dat zijn naakten. Naakt ben je als je kwetsbaar en klein bent. Als je niets op te houden hebt. 

Wat zou je dan graag willen dat iemand je ziet, zoals je bent, niet met al die tekortkomingen, maar zoals je daarachter of daaronder bent, dat je uitgezuiverd wordt. Daarover gaat het volgende lied. Neem mij aan zoals ik ben…

Lied – Neem mijn aan zoals ik ben

Gaan we nog eens even terug naar die opdracht van Jezus: kleed de naakten. We vinden die opdracht terug in Mattheus 25; daar zegt Jezus:

Ik was naakt en jullie kleden mij… en dan volgt die discussie dat mensen zeggen dat ze Jezus nog nooit naakt hebben gezien… Het antwoord van Jezus is: elke keer als jullie een naakte gekleed hebben, een van je broeders of zusters, dan heb je mij gekleed.

Eigenlijk vraagt Jezus dus: hoe ga jij met zulke mensen om? Hoe ga jij om met hun kwetsbaarheid? Hun naaktheid? Hun schaamte? 

Trouwens dat we Jezus nog nooit naakt hebben gezien, klopt niet. Als Jezus wordt vermoord aan het kruis dan zien we hem wel degelijk in al zijn naaktheid. Misschien moet u bij het volgende plaatje maar even de ogen sluiten, maar eigenlijk raad ik u aan om dat niet te doen, om gewoon te kijken. 

Het is één van de zeldzame afbeeldingen van Jezus naakt aan het kruis. Dit is niet zomaar een gril van een of andere moderne kunstenaar. Nee dit kruisbeeld is al van 1492 en het is door niemand minder gemaakt dan de beroemde Michelangelo. Het beeld hangt in een kerk in Firenze. Eigenlijk klopt dit beeld meer dan alle andere beelden die wij kennen van Jezus aan het kruis. Jezus wordt eigenlijk altijd afgebeeld met een lendendoek. Ook bij crucifixen wordt de schaamte van Jezus dus bedekt. Maar zo ging het niet in die tijd. Mensen die gekruisigd werden hingen naakt. Je hing echt te kijk. Johannes vertelt bijvoorbeeld dat de kleren van Jezus werden weggeven, maar dat om zijn onderkleed werd gedobbeld. Dat kleed was uit één stuk en kon je niet zomaar verdelen, dan had je er niets meer aan. Dat onderkleed werd op de huid gedragen. Het feit dat er om gedobbeld werd betekent dus dat Jezus naakt aan het kruis hing. Op zich is dat dus niet bijzonder. Het gebeurde bij alle die gekruisigd werden.

Weet u nog ik zei dat je bij iemands kwetsbaarheid, schaamte eigenlijk wil wegkijken. Precies dat voel ik bij zo’n beeld als dit. Natuurlijk we zijn in onze cultuur wel wat blood gewend, maar om Jezus naakt te zien, voelt toch wat ongemakkelijk. En toch denk ik niet dat we de ogen moeten sluiten, juist niet. Want is dat niet wat Jezus ons opdraagt. Kijk niet weg van de naakten, van dat wat kwetsbaar is, wat beschamend is, maar kijk het aan, en zie dat ik het ben… Kijk dan toch… en vraag net als God aan je broeder en zuster: mens waar ben je, kom tevoorschijn, laat je zien dan kan ik je schaamte bedekken. 

De schaamte aanzien van Jezus, de schaamte aanzien van Jezus in een medemens is letterlijk solidair zijn met die ander op het diepste niveau. Eigenlijk is het je zelf uitkleden, naast die ander gaan staan en zeggen: ik ben ook een mens net als jij met al je mooie kanten, maar ook met al die gebreken en tekortkomingen. Voor elkaar hebben wij niets te verbergen, want naakt zijn wij precies hetzelfde, zijn wij Christus gelijk. 

Waar wij dat kunnen opbrengen, waar dat gebeurt vloeit de liefde, en kan daadwerkelijk onze kwetsbaarheid bedekt worden met de mantel der liefde.